Беларуская мова - нацыянальная мова беларускага народа

БЕЛАРУСКАЯ МОВА (ПРАФЕСІЙНАЯ ЛЕКСІКА)

Вучэбны дапаможнік для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў па педагагічных спецыяльнасцях

Гродна ГрГУ імя Я.Купалы 2009

УДК 808.26(075.8) ББК 81.411.3

Л30

Рэцэнзенты:

Шчэрбін В.К., дактарант Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі, кандыдат філалагічных навук; Ялоўская Э.А., кандыдат філалагічных навук, дацэнт кафедры гісторыі беларускай мовы Бларускага дзяржаўнага універсітэта; Шахаб В.В., першы прарэктар прыватнай Установы адукацыі «Жаночы інстытут ЭНВІЛА», кандыдат педагагічных навук, дацэнт.

Лапкоўская, А.М.

Беларуская мова (Прафесійная лексіка) : вучэб. дапам. / Л30 А.М. Лапкоўская. - Гродна : ГрДУ, 2009. - 271 с.

І8В^ 978-985-417-184-6

Вучэбны дапаможнік «Беларуская мова (прафесійная лексіка)» разлічаны на сту- дэнтаў педагагічных спецыяльнасцей.

Дадзенае выданне дапаможа студэнтам авалодаць асноўнымі пытаннямі тэорыі і практыкі беларускага мовазнаўства, тэрміналагічнай лексікай па адпаведнай спе- цыяльнасці, культурай вуснага і пісьмовага маўлення і набыць навыкі аналізу тэксту, перакладу спецтэкстаў, выпраўлення розных памылак у вусных і пісьмовых тэкстах навуковага і афіцыйна-дзелавога стыляў.

У выданні змешчаны практычныя заданні, якія дапамогуць студэнтам практыч- на разгледзець і засвоіць асноўныя пытанні выкладаемага курса, а таксама заданні, разлічаныя на самастойную работу студэнтаў.

УДК 808.26(075.8) ББК 81.411.3

© Лапкоўская А.М., 2009 © Установа адукацыі

«Гродзенскі дзяржаўны універсітэт

КВ^ 978-985-417-184-6 ^{імя Янкі Купалы}», ²⁰⁰⁹

П РАДМОВА

У сувязі з пашырэннем сфер выкарыстання беларускай мовы як дзяр- жаўнай і афіцыйнай мовы краіны да маўленчай культуры будучых спецы- ялістаў, якім у той ці іншай ступені давядзецца працаваць з моўным матэ- рыялам, ставяцца высокія патрабаванні. Таму ў сучасных ВНУ Беларусі, у прыватнасці на нефілалагічных факультэтах, вывучаецца такі курс, як «Бе- ларуская мова (прафесійная лексіка)», які накіраваны на тое, каб узбагаціць студэнтаў усімі рэсурсамі роднай мовы. Асабліва важным пры вывучэнні гэ- тага курса з'яўляецца фарміраванне практычных уменняў і навыкаў будучых спецыялістаў і ўдасканаленне іх маўленчага вопыту ў розных сферах зносін.

Дадзенае вучэбнае выданне пабудавана на аснове сучасных патрабаван- няў кампетэнтнаснага падыходу да выкладання дысцыплін у вышэйшых на- вучальных установах. Вывучэнне беларускай мовы на педагагічных спецы- яльнасцях мае на мэце развіццё мовы студэнтаў, авалоданне імі маўленнем як інфарматыўным, інтэрактыўным іперцэптыўным сродкам ва ўсіх сферах жыццядзейнасці: навучальнай, прафесійнай, пазнавальнай, культурнай і інш.

Дапаможнік структурна арганізаваны такім чынам, каб забяспечыць у студэнтаў трывалыя веды па лінгвістычнай тэорыі і выпрацаваць на іх аснове аналітычныя і канструктыўныя ўменні, звязаныя з распазнаваннем, класіфікацыяй і навуковай інтэрпрэтацыяй разнастайных моўных з'яў і працэсаў у галіне псіхолага-педагагічнай тэрміналогіі. Па заканчэнні наву- чання студэнты павінны засвоіць ролю мовы і маўлення ў працэсе сацыялі- зацыі асобы; месца беларускай мовы сярод іншых моў свету; асноўныя этапы паходжання і развіцця беларускай мовы; сістэму лексічных і стылі- стычных сродкаў беларускай мовы і іх камунікатыўныя магчымасці; ас- ноўныя лексікаграфічныя крыніцы па спецыяльнасці, а таксама набыць абагуленыя ўменні аналізаваць і характарызаваць асноўныя нормы сучас- най беларускай літаратурнай мовы ў тэкстах вызначаных праграмай сты- ляў, жанраў, тыпаў з пункту гледжання іх зместу, структуры і мэтанакіра- ванасці, усведамляць гістарычнае міжмоўнае ўзаемадзеянне ў прычынна- выніковым аспекце. Акрамя таго, студэнты павінны набыць якасці духоў- на сталай, маральна выхаванай асобы, здольнай адказваць за лёс краіны і лёс цывілізацыі, абараняць і адстойваць нацынальныя каштоўнасці і гума- ністычныя традыцыі, захоўваць гармонію ў грамадстве і прыродзе.

Прапанаваныя ў дапаможніку практыкаванні не толькі ўтрымліваюць неабходны лінгвістычны матэрыял, але і накіраваны на ўдасканаленне і сту- дэнта, і навакольнага свету. Пры падборы матэрыялу ўлічана і тое, што на практыцы задавальненне любых патрэбаў індывіда звязана з узаемадзеяннем з іншымі людзьмі, у тым ліку і ў прафесійнай сферы: практыкаванні арыенту- юць на працу з разнастайнай тэрміналагічнай лексікай па спецыяльнасці.

У вучэбным дапаможніку ўлічваюцца асаблівасці выкладання курса «Беларуская мова (прафесійная лексіка)», якія абумоўлены выкарыстаннем не толькі беларускага, але і рускага моўнага матэрыялу з тэкстаў па спецы- яльнасці, блізкасцю беларускай і рускай тэрміналогіі, наяўнасцю студэнтаў, для часткі якіх роднай мовай з'яўляецца руская. Таму важнае месца ў дапа- можніку займае тэорыя і практыка перакладу з рускай мовы на беларускую.

УВОдЗІНЫ

Беларуская мова - нацыянальная мова беларускага народа

Нацыянальнай называецца мова, якая з'яўляецца сродкам пісьмовых і вусных зносін нацыі. Нацыянальная мова - катэгорыя гістарычыая: яна складваецца ў перыяд пераўтварэння народнасці ў нацыю, таму што нацыя як гістарычная супольнасць акрамя агуль- най тэрыторыі, эканамічнага жыцця і псіхічнага складу характары- зуецца і агульнасцю мовы. Мова - найважнейшы сродак зносін паміж людзьмі, і агульнасць мовы з'яўляецца важнай умовай экана- мічнай і палітычный канцэнтрацыі жыцця грамадства ў перыяд складвання нацыі.

У склад нацыянальнай мовы ўваходзіць і літаратурная мова, і мясцовыя гаворкі, і прастамоўе, і сацыяльныя дыялекты. Аднак яны не з'яўляюцца раўнапраўнымі. У эпоху фарміравання нацый адбы- ваецца станаўленне адзінай літаратурнай мовы, якая пачынае абслу- гоўваць усе сферы пісьмовых і вусных зносін і паступова выцясняе астатнія разнавіднасці нацыянальнай мовы. Распаўсюджваецца адзі- нае вуснае літаратурнае маўленне. Працэс пашырэння літаратурнай мовы асабліва паскараецца ў перыяды інтэнсіўнага сацыяльна-экана- мічнага і культурнага развіцця нацыі. Павышэнне агульнаадукацый- нага ўзроўню, узрастанне ролі сродкаў масавай інфармацыі (перыя- дычнага друку, радыё, тэлебачання) ствараюць спрыяльныя ўмовы для шырокага распаўсюджання літаратурнай мовы сярод усіх прад- стаўнікоў нацыі. Гэта, у сваю чаргу, вядзе да звужэння ролі і функ- цый мясцовых гаворак і іншых разнавіднасцей нацыянальнай мовы.

Звычайна кожная нацыя атаясамліваецца з адной нацыянальнай мовай, напрыклад, французы - з французскай, шведы - са шведскай, палякі - з польскай, грузіны - з грузінскай, украінцы - з украінскай і г. д. Аднак у сучасным свеце нярэдкія сітуацыі, калі адна нацыя карыстаец- ца некалькімі мовамі. Тыповым прыкладам можа служыць Швейца- рыя. Швейцарцы - адна нацыя, аднак карыстаюцца французскай, ня- мецкай, італьянскай і рэтараманскай мовамі. У сучасным Парагваі індзейцы гуарані складаюць больш за 90 /Насельніцтва краіны. Таму мова гуарані мае такі ж высокі прэстыж, як і афіцыйная іспанская мова. Сёння гуарані ў гэтай краіне з'яўляецца нацыянальнай мовай, якая выкарыстоўваецца ў розных сферах грамадскага жыцця ^[1].

3 другога боку, можна прывесці прыклады, калі адна мова з'яў- ляецца сродкам зносін некалькіх нацый, напрыклад іспанская ў краі- нах Лацінскай і Цэнтральнай Амерыкі. У такіх выпадках фарміру- юцца нацыянальныя варыянты той ці іншай мовы: англійская бры- танская, англійская амерыканская, англійская аўстралійская і г. д.

Сучасная літаратурная беларуская мова як вышэйшая форма нацыянальнай мовы пачала складвацца ў ХІХ ст. Гэты працэс супаў з перыядам так званага славянскага адраджэння, калі адбывалася інтэнсіўнае фарміраванне славянскіх нацый і новых славянскіх літа- ратурных моў. Асаблівасцю складвання мовы беларускай нацыі было тое, што новая беаруская мова амаль не мела традыцый пераемнасці з пісьмовай старабеларускай мовай - мовай беларускай народнасці - і складвалася на народна-гутарковай аснове.

Упачатку ХХ ст. беларуская мова набыла ўсе правы і функцыі нацыянальнай мовы. Упершыню пасля некалькіх стагоддзяў пера- рыву яна пачала абслугоўваць усе сферы моўнага жыцця беларус- кай нацыі. Значнае пашырэнне грамадскіх функцый спрыяла і раз- віццю самой беларускай нацыянальнай мовы, і ў першую чаргу яе літаратурнай формы. За кароткі час значна ўзбагаціўся слоўнікавы запас, развіліся функцыянальныя стылі, удасканаліўся граматыч- ны лад, замацаваліся літаратурныя нормы, была створана навуко- вая тэрміналогія.

На сучасным этапе беларуская нацыянальная мова паспяхова вы- конвае свае функцыі ў розных сферах зносін паміж людзьмі, на ёй ства- раецца разнастайная мастацкая літаратура, выдаюцца газеты і часопі- сы, друкуюцца навуковыя працы, яна гучыць па радыё і на тэлебачанні, што з'яўляецца сведчаннем высокага ўзроўню яе развіцця.

Поиск по сайту: