Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю

Мове навуковых зносін уласцівыя і свае граматычныя асаблі- васці. Адцягненасць і абагульненасць навуковага маўлення праяў- ляецца ў асаблівасцях функцыянавання разнастайных граматычных, у прыватнасці марфалагічных, адзінак, што адлюстроўваецца ў выбары катэгорый і форм, а таксама ступені іх частотнасці ў тэкс- це. Рэалізацыя закона эканоміі маўленчых сродкаў у навуковым стылі прыводзіць да выкарыстання больш кароткіх варыянтных форм. Напрыклад, форм назоўнікаў мужчынскага роду замест жа- ночага роду: клавіш (замест клавіша), зал (замест зала).

Формы адзіночнага ліку назоўнікаў выкарыстоўваюцца ў зна- чэнні множнага: Асноўныя задачы лагапедычнага навучання дзіцяці з раснастайнымі відамі маўленчых анамалій ва ўмовах спецыяль- ных дашкольныхустаноўуключаюць не толькі карэкцыю дэфекту, але і падрыхтоўку да авалодання граматай (Лагапедыя, с.567). У прыведзеным прыкладзе назоўнікі, якія абазначаюць прадметы, што паддаюцца лічэнню (дзіця, дэфект), называюць цэлы клас прадме- таў з указаненнем іх характэрных прымет або маюць зборнае аба- гульненае значэнне.

Аднак абстрактныя і рэчыўныя назоўнікі ў спецыяльным тэкс- це выкарыстоўваюцца і ў форме множнага ліку, набываючы канкрэтнае значэнне: ...тахілаліі такога тыпу сустракаюццарэд- ка; педагагічныя эксперыменты, якія праводзіць настаўнік...; ру- хальныя аналізатары; безумоўныя тармажэнні і г.д.

Назвы паняццяў у навуковым стылі пераважаюць над назвамі дзеянняў, гэта прыводзіць да меншага выкарыстання дзеясловаў і большага выкарыстання назоўнікаў. Пры выкарыстанні дзеясловаў заўважаецца тэндэнцыя да іх семантызацыі (дзеяслоў губляе лекс- ічнае значэнне), што адпавядае патрабаванню абстрактнасці і аба- гульненасці навуковага стылю. Гэта праяўляецца ў тым, што боль- шая частка дзеясловаў у навуковым стылі функцыянуе ў ролі звязкі: быць, з'яўляцца, называцца, лічыцца, стаць, рабіць, здавацца, зак- лючацца, складаць, валодаць, вызначаць, уяўляць і г.д.

Ёсць значная група дзеясловаў, якія выступаюць у якасці кам- панентаў дзеяслоўна-іменных спалучэнняў, дзе галоўная сэнсавая нагрузка прыпадае на назоўнік, які абазначае дзеянне, а дзеяслоў выконвае граматычную функцыю (абазначае дзеянне ў самым шы- рокім сэнсе слова, перадае граматычнае значэнне ладу, асобы і ліку): прыводзіць - да ўзнікнення, да парушэння, да паслаблення, да маў- лення, да жыцця, да кахання; рабіць - разлік, вылічэнне, назіранне і да т.п. Дэсемантызацыя дзеяслова праяўляецца ў пераважванні ў на- вуковым тэксце дзеясловаў шырокай, абстрактнай семантыкі: існа- ваць, адбывацца, мець, праяўляцца, мяняць(ца), працягваць(ца) і г.д.

Для навуковага маўлення характэрна выкарыстанне дзеяслоў- ных форм з паслабленым лексіка-граматычным значэннем часу, асо- бы, ліку, што пацвярджаецца сінаніміяй структуры сказаў: можна зрабіць заключэнне -робіцца заключэне, гук вымаўляюць - гук вы- маўляецца і г.д.

Яшчэ адна марфалагічная асаблівасць навуковага стылю заключаецца ў выкарыстанні цяперашняга часу са значэннем якасці або прыметы, што неабходна для характарыстыкі ўласцівасцей даследуемых прадметаў і з'яў: Пры раздражненні пэўных месц кары вялікіх паўшар 'яўрэкулярна адбываюцца скарачэнні. Гуль- ня займае важнае месца ў жыцці дзіцяці.

Па даследаваннях навукоўцаў, працэнт дзеясловаў цяпераш- няга часу ў тры разы перавышае працэнт форм прошлага часу і скла- дае 67-85 % ад усіх дзеясловаў.

Адцягненасць і абагульненасць навуковага стылю праяўляец- ца ў асаблівасцях выкарыстання катэгорыі трывання: каля 80 складаюць формы незакончанага трывання, якія з'яўляюцца больш абагульнена-адцягненымі. Невялікая колькасць дзеясловаў закон- чанага трывання выкарыстоўваецца ва ўстойлівых зваротах у фор- ме будучага часу, які сінанімічны цяперашняму:разгледзім..., гуль- ня прыме выгляд. Шматлікія дзеясловы незакончанага трывання пазбаўлены пары закончанае / незакончанае трыванне.

Формы асобы дзеяслова і асабовыя займеннікі ў навуковым стылі таксама выкарыстоўваюцца ў адпаведнасці з перадачай адцягнена-аба- гульненых значэнняў. Практычна не выкарыстоўваюцца формы 2-ой асобы і займеннікі ты, вы, таму што яны з'яўляюцца найбольш канкрэт- нымі; рэдка выкарыстальныя формы 1-ай асобы адзіночнага ліку.

Найбольш часта ў навуковым маўленні выкарыстоўваюцца ад- цягненыя па значэнні формы 3-яй асобы і займеннікі ён, яна, яно. Займеннік мы, акрамя выкарыстання ў значэнні так званага аўтарс- кага мы, разам з формай дзеяслова часта выражае значэнне рознай ступені адцягненасці і абагульненасці ў значэнні «мы разам, у сукуп- насці»: Мы прыходзім да выніку... Мы можам зрабіць заключэнне...

Поиск по сайту: