Радиоактивтік индикаторлар, рентгонометрлер, радиометр 2 страница

9. Негізгі әдебиеттер

1. Төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс мәселелері бойынша басшылық құрамды даярлауға арналған материалдар жинағы. ТЖ АҚ курстары.

2. ҚР ²Төтенше жағдайлары туралы² заңы, Алматы, 1996 ж

3. ҚР ²Азаматтық қорғаныс туралы² заңы. Алматы, 1997 ж.

4. ТЖ және АҚ Респуликалық курстары. Тіршілік қауіпсіздігі курсы бойынша ЖОО студенттеріне арналған оқу құралы. 1 және 2 кітап. Алматы, 2003.

5. Арпабеков С. Өмір тіршілік қауіпсіздігі. Алматы, 2004.

6. Абдыров А.М., Кезенбаева С.А. Тіршілік қауіпсіздігі пәнінен оқу әдістемелік кешен. Астана, 2004.

7. Суровцев А.А., Мельников Е.Н. мемлекеттік тілге аударған Жүнісбаев Н.А. Тіршілік қауіпсіздігі. Алматы, 2003.

8. Әлімбеков Е. Азаматтық қорғаныс-бүкіл халықтық іс. Алматы,1986–

9. Әлімбеков Е., Малгазин С. Азаматтық қорғаныс терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі.

10. Габдуллина М.Х., Абдыров А.М., Рүстембаев Б.Е. Өмір тірішілік қауіпсіздігі және экология негіздері бойынша тест сұрақтары. Астана, 2006.

11. Абдыров А.М., Рүстембаев Б.Е., Мұстафин Ж.Ж. Тіршілік қауіпісіздігі пәні бойынша ЖОО оқитын студенттерге арналған әдістемелік нұсқау. Астана, 2005.

12. Журнал Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс жөніндегі материалдардың ақпараттық -әдістемелік жинақтары.

Қосымша әдебиеттер

1. Егоров П.Т. и др. Гражданская оборона. - М. 1977г.

2. Наставление по организации и ведению ГО в районе (сельском) и на

на с/х объекте народного хозяйства.1977г.

3. Краткие методические рекомендации по курсу ГО. - Алма-Ата. 1985г.

4. Некоторые рекомендации по ведению сельского и лесного хозяйства в

условиях повышенного загрязнения РВ после аварии на АЭС. - Киев,

1987г.

5. Методика оценки радиационной и химической обстановки по данным

разведки ГО. - М. 1990г.

6. Методика оценки радиационной и химической обстановки. Уч.пособие

разработанное кафедрой ГО АСХИ, 1988г.

7. Методика оценки прогнозирования обстановки при землетрясении.

8. Поляков А.А. Ветеринарная дезинфекция. - М. 1984г.

9. Основы устойчивости работы сельскохозяйственных объектов. Метод.

Разработка каф. БЖ АСХИ,1994г.

10. Постановление по организации и проведению тактико-специальных

учений с невоенизированными формированиями ГО, 1975г.

11. Каммерер Ю.Ю., Харакевич А.Е. Аварийные работы в очагах

поражения. Энергоатомидат, 1990г.

12. Атюнин Н.Р. Использование техники народного хозяйства для целей

обеззараживания. - М.1974г.

10. Курстың саясаты:

¨ Сабаққа кешікпеу.

¨ Сабақта сөйлемеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіру.

¨ Сабақты жібермеу, ауырған жағдайда анықтама қағазын әкелу.

¨ Берілген тапсырма орындалмаған жағдайда соңғы баға төмендейді.

¨ Оқу процесіне белсенді қатысу.

¨ Оқытушылармен, құрдастарымен төзімді инабатты болу керек.

11. Білімді бағалау ақпараты

Пән бойынша білім бағалау кестесі

Студенттердің білімін бағалау шкаласы

III. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТУЫ

IV. ПӘННІҢ ТАПСЫРМАСЫН ТАПСЫРУ ГРАФИГІ

V. ГЛОССАРИЙ

1. Төтенше жағдай - табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметін, қаражатпен жаюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай .

2. Соққы толқыны – ауаның бірден қысылысынан пайда болады және дыбыс жылдамдығынан жоғары жылдамдықпен таралады .

3. Жарықты сәуле бөлу- ядролық қарудың жарылысының әсерінен пайда болады.

4. Асептика - жараны микробтардың зақымдауынан қорғау әдісі.

5. Антисептика - жараға түскен бактериалды микроорганизмдерді өлтіретін немесе олардың тіршілігін әлсіретіп , антибиотиктерді химиялық және биологиялық қатарды қолдану жолымен жою.

6. Реанимация - тірілу түсінігін білдіреді ,яғни жұмыс істеу қабілеті бұзылған немесе топтан қалған адам организмнің жұмысын қалпына келтіруді айтады.

7. Оба (чума) – түйеде кеміргіштерде, қоянда, түлкіде, борсықта, ақ бөкенде, мысықта болатын аса қауіпті жұқпалы ауру, бактериясы ауа немесе қан арқылы адамға да беріледі.

8. Радиометрлер – адамдардың, техниканың, судың, азық-түліктің және дүние мүліктерінің радиоактивті заттармен залалдануын бақылайды.

9. Төтенше жағдай – белгілі бір аймақта немесе бір мекемелерде болатын оқыс жағдай.

10. Өмір тіршілік қауіпсіздігі– адам өміріне төнетін жалпы қауіп қатерлерді зерттейтін, қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы.

11. Адам іс- әрекетінің қауіпсіздігі – адамның іс тіршілігі мен қауіп қатер бір – бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер.

12. Таксаномия - құбылыстарды жіктеумен немесе жүйелеумен айналысатын ғылым.

13. Смог - үлкен қалаларда өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы.

14. Қоздырғыштар – тыныс жолдарының шырышты (слизистый) қабатын көзді, өкпені, теріні ауру ететін заттар.

15. Мутагендер – генетикалық кодты бұзатын заттар.

16. Канцерогендер - қауіпті ісіктер тудыратын заттар.

17. Экстермалдық жағдай– адам өміріне немесе денсаулығына дүние мүлкіне тікелей қатер тудыруда өзгенің көмегі болмайтын немесе көмек беру шектелген жағдай.

18. Тент– баспана тұрғызуға пайдаланатын әмбебап заттардың бірі.

19. Ерекше қатерлі аймақтар – кейбір техникалық, экологиялық

себептермен адам өміріне қауіпті экстремалды жағдай туындауы мүмкін жерлер.

20. Қарулы қарақшы – ол қатерлі, рақымсыз жау.

21. Зіл-зала - кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын материалдық құндылықтарды шығынға ұшырататын адамдар мен хайуанаттардың өлім - жітімі болатын табиғат құбылысы.

22. Жер сілкінісі– бұл жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыспен жарылыс нәтижесінде пайда болған, елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуі мен жер асты қозғалысы.

23. Сел– тау өзенінің өз арналарынан кенеттен көтеріліп, деңгейінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қуатты ағын.

24. Қар көшкіні – бұл қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы.

25. Опырмалар – ауырлық күшінің әсерімен ылғалды топырақ массасының төмен қарай сырғуы.

26. Дауыл – жойқын күші бар және 30м/с жылдамдықпен соғатын жел.

27. Қар басу – табиғаттың тосын күштері көрінісінің бірі.

28. Шаңдық дауыл – бұл күшті жел салдарынан шанның, құмның, топырақтың, тұздың және көлемі 1мм аз басқа бөліктердің ауаға көтерілуі.

29. Су басу - өзен,көл немесе теңіз суының деңгейінің көтеріліп,жердің белгілі бір бөлігінің су астында қалуы.

30. Техногенді төтенше жағдай – адамдардың өз қолдарымен жасалып жатқан апаттар мен қирауларды айтады.

31. Зарин – бұл түссіз немесе сарғыштау түрде кездесетін, ауада жақсы буланып ұшатын, қыста қатпайтын сұйық зат.

32. Иприт – теріні күйдіріп, іріңдететін улағыш заттардың бірі.

33. Синиль – тез буланып кететін түссіз зат және противогаз, баспаналар пайдалану.

34. Дозиметрия – радиоактивті заттарды сезіп, олардың шамаларын анықтайтын, сәулелерін зерттейтін құрал.

35. Ядролық қару – жарылыс кезінде ядролық реакцияның жүруінің нәтижесінде болатын ішкі ядролық қуатты пайдалануға жасалған қару.

36. Өткір радиация – гамма сәуленің және нейтрондар ағымы.

37. Химиялық қару– жалпылай улау заттарын қолданатын әскери қару.

38. Бактериологиялық қару – терлеткі микроорганизмдерді, олардың шығаратын улары және жеткізетін құралдарының жиынтығын айтады.

39. Панаханалар – жан-жақты қымталған,радияциялы сәулелердің жолына бөгет бола алатын арнайы салынған баспана.

40. Дезактивация – радиоактивті (РЗ) заттармен ластанған нәрселерді тазалау.

41. Дегазация – ластанған денелерден улы заттарды жою.

42. Дезинфекция – ауру жұқтыратын немесе ауру тасымалдайтын микробтарды жоюға арналған шараларды айтады.

43. Столбняк – жараға микроб түскеннен пайда болған ауру.

44. Тілме (рожа) – жараның асқынып,микробтың қанға өтіп кетуі.

45. Артерия – жүректен денеге қарай қан жүретін тамырлар.

46. Коллапс - өмір үшін қауіпті, қан қысымының өмірлік маңызды органдардағы қан айналымының нашарлаған кезінде түсумен сипатталады.

47. Реанимация – латын сөзі тірілу түсінігін білдіреді, яғни жұмыс істеу қабілеті бұзылған немесе тоқтап қалған адам организміне жұмысын қалпына келтіру.

48. Эпидемия – белгілі бір елде немесе елді-мекенде жұқпалы аурулардың әдеттегі деңгейден едәуір көтеріліп,жаппай ауруға ұшырауы.

49. Иммунитет– адам организміне енген бөтен белок, клеткаларды жоюға немесе шығарып жіберуге бағытталған организмнің қорғаныш шараларының жиынтығы.

50. Мерез - өте ауыр, адам организмнің кез-келген органын бұзатын, тұқым қуалау арқылы берілетін созылмалы ауру.

51. Авария – технологиялық процестің бұзылуы, механизмдердің жабдықтар мен ғимараттардың зақымдануы.

52. Қорқыныш - өмірге немесе деңсаулыққа қауіп төңдіретін кез-келген шынайы немесе елестік жағдайға адамның табиғи жауабы.

53. Гипертониялық ауру - негізгі белгісі күретамыр жоғарғы қысымы болып табылатын ауру түрі.

54. Рикетсиялар – бактериялар мен вирустардың арасындағы жағдайда тұрған микроорганизмдер.

55. Радионуклит – атомдық салмағы мен атомдық заряды бар радиоактивті заттың атомы.

56. Салауат өмір салты – әрбір жеке адамның тіршілігі мен ұзақ өмір сүруінің қажетті деңгейін қамтамасыз ететін тәртібі мен дағдысының жеке жүйесі.

57. Апат – халықтың үлкен тобының тіршілік әрекеттері бұзылуымен, адам өлімі мен немесе өмірі мен денсаулығына қауіп төндірумен, едәуір экономикалық немесе экологиялық шығынмен сипатталатын табиғи немесе әлеуметтік зіл – зала.

58. Табиғаттағы тосын жағдай – адамның қоршаған ортамен қарым- қатынасы нәтижесінде және оның өміріне, денсаулығы мен мүлігіне қауіп төнгенде болуы мүмкін жағдай.

59. Аштық - азық - түлік қоры болмаған немесе жеткіліксіз болған жағдайда организмнің күйігі.

60. Аклиматизация - климаттық географилық жана жағдайға (таулы жерге, ыстық және суық ауа райы жағдайына) адам ағзасының қалыптасу процесі.

61. Калий перманганатын - суда ерітіп, жараны жуып, тамақты шаю үшін пайдаланады.

62. Электромагниттік импульс – ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы, гамма сәулелердің қоршаған орта атомдарына тигізген әсері және электрондар ағынымен он иондардың түзілу нәтижесінде пайда болған электрлі және магнитті сәулелер.

63. Туляремия – адамды ұзақ уақыт бойы қатардан шығаратын қатерлі жұқпалы ауру.

64. Радиациялық авария – радиоактивті заттардың ядролық - энергетикалық реактордан тысқары шығу нәтижесінде адамдардың өмірі мен денсаулығы үшін қауіп төндіретін көтеріңкі радиациялық қауіп.

65. Өрттің алдын алу - өрттің болатындығын ескертуге, одан келетін шығынды болдырмау жағдайларын жасауға және оларды толық сөндіруге бағытталған шаралар жиынтығы.

66. Аммиак – түссіз газ, ауа ылғалдылығымен қосылған кезде мүсәтір спиртін құрайды, оттегімен қосылған кезде жарылады.

67. Тыныс органдарын қорғау үшін – сүзгіштік және өндірістік газ қағар пайдаланады.

68. Бактериялық құралдармен зақымдалған жағдайда – алғашқы көмек көрсету кезінде АИ – 2дегі №1 бактериядан қорғайтын құралды пайдаланған жөн.

69. ДП – 5В доза қуатын өлшегіші (рентгенометр) – гамма сәулелену бойынша әр түрлі заттардың радиоактивті зақымдалу және гамма радиация деңгейін өлшеуге арналған прибор.

70. Реакклиматизация - өзге климаттық географилық ортада уақытшы болғаннан кейін бұрынғы үйреніскен жағдайға қайтадан бейімделу.

71. Көз зақымданғанда - оған шаң, құм, тас түскенде алғашқы мынадай жәрдем көрсетіледі: өзге затты таза бет орамалымен немесе бинттің бұрышымен алып тастауы керек.

72. Адсорбция – адсорбент деп аталатын қатты дененің үстіндегі газбен буды жұту.

73. Хемосрбция – УЗ, ҚәУЗ-дің олардың өңдеу процесінде активтелген көмірге жағылатын химиялық белсенді заттармен ықпалдасу есебінен жұтылуы.

74. Катализ – катализатор деп аталатын заттардың ықпалымен химиялық реакциялар жылдамдығының өзгерісі.

75. Туляремия – адамды ұзақ уақыт бойы қатардан шығаратын қатерлі жұқпалы ауру.

76. Инфекциялық аурулардың - басқа аурулардан ерекшелігі оларды белгілі бір тірі қоздырғыштар таратады. Ауруға шалдыққан организмдерден сау организмдерге жұғады және індетке бейім келеді.

77. Оқшаулауғыш газқағарларға - ИП-46 ИП-4М ИП-4МК ИП-5 жатады.

78. Шахталық құдықтарды қорғау үшін – тығыз жабылатын қақпағы, қымтағыш тығыны бар биік трубалар орналастырылады.

79. КӘЕУЗ (күшті әсер ететін улы зат) – шаруашылық мақсатында қолданылатын және адамдар мен жануарларды зақымдайтын қабілетке ие химиялық зат.

80. Радиациялық апат – радиоактивтік өнімдерді және аймақтық радиациялық қауіпті обьектілерін қалыпты пайдалану үшін жобада қарастырылған ион сәулелерінің шығуымен байланысты апат.

81. Өрт сөндіргіштер - өрттің пайда болуы сатысында оны сөндіруге арналған техникалық құрылғы.

82. Кох таяқшасы - 1882 жылы неміс микро биологы Роберт Кох жұқа сәл иілген таяқша түріндегі микробтың туберкулезге шалдықтыратынын дәлелденген.

83. Бұзылған мекемелердің бөліктері - құрылғылардың меха-никасыз зақымдануы және еңбек құралдары істен шыққан.

84. Құрылғыларға аласа су - кіргенде құрал жабдықтар істен шығып, электрожабдықтар тұйықтанып ток соғады.

85. Технологиялық қондырғының бұзылуын - анықтайтын параметрлерге жататындар: тереңдік, су ағынының жылдамдығы және су басудың ұзақтығы.

86. Толқынның арнадан шығуына -судың арнадан шығып кетуі және кедергілер әсер етеді.

87. Тұрмыстық ғимараттарының - талқандалуы, орналасу және жоспарлануына байланысты және судың ағу бағытына, жылдамдығына байланысты.

88. Талқандалу кезіндегі шығын белгілі бір бөлшектің талқандалу дәрежесіне қарай көбейтіндісін айтады. Талқандалудың жоғарғы деңгейінде 62,5%; талқандалудың орташа деңгейінде 27,5% талқандалудың төменгі деңгейі 10%.

89. Өндірістік қорлардың - сақтандыру шаралары мыналар:-кешендік–локалді.

90. Кешендік түрінде - су тасқынынан мекемелерді ғана қорғамайды, сонымен қатар бүкіл қоршаған территорияны инженерлік қорғауға алады.

91. Локалді шараларға жататындар: мекемелерге кірпіштен қорғаныш жасау,темір қорғандар тұрғызу керек.

92. Өндірістік қорларды қорғау шаралары - мекемелерді қорғап қалу үшін алдын ала атқарылатын жұмыстар.

93. Мекемелерді су тасуынан қорғаудағы -негізгі мақсат техникалық жабдықтардың істен шықпауын қамтамасыз етіп олардың талқандалуына төтеп беру.

94. Құрылғыларды сақтандырудағы - негізгі кезеңдер арнайы сақтандырғыш қондырғыларды орнату.

95. Электро-қондырғылардың, транспарматорлардың, электроаппаратуралардың істен шыққан бөлшектерін дер кезінде айырбастау; аталған қондырғыларды тез арада ток жүйесінен айыру; электро жүйеге байланысты әртүрлі бөлшектердің дайын тұруы және электрожабдықтарды су кірген кезде кептіртіп арнайы шкиф электрошкиф болуы.

96. Геология табиғи көріністерден - болған жұт бөлінеді – жер сілкінісі, жанартаудың атқылауы, жер бетінің талқандалуымен сипатталады.

97. Жер сілкінісі - жер асты дүмбулерінің әсерінен жер бетінің шайқалуы, ол қауіпті геологияның салдарынан болады.

98. Жерсілкінісінің ерекшелігі: халық шаруашылығына және адам өміріне келетін зиян тез ондаған секундтар ішінде өтеді.

99. Жер сілкінісінде негізінен: тұрғын үйлер, бекеттер және басқалар жер бетінің шайқалуына байланысты қирайды.

100. Жер сілкінісінен: адамдар аз жарақат алып, өлімге аз ұшырауы үшін алдын ала ескертулер, ойланып атқарған әрекеттер және жер сілкінуіне қатысты біршама дұрыс іс-шараларды атқару керек.

101.Қауіп (негативтік әсер мен негативтік фактор) – бұл «адам қоршаған орта мен төтенше жағдай» негативті жүйесі.

Поиск по сайту: