Вопрос паняцце тэрмина яго прыкметы

Тэрмін (ад лац. terminus ‘канец, мяжа’) – слова, што дакладна абазначае пэўнае паняцце якой-небудзь галіны навукі, тэхнікі або мастацтва.
Тэрміны служаць як спецыялізаваныя, абмежавальныя пазначэнні характэрныя для гэтай сферы прадметаў, з'яў, іх уласцівасцяў і адносін. У адрозненне ад слоў агульнай лексікі, якія часцяком шматзначныя і нясуць эмацыйную афарбоўку, тэрміны ў межах сферы ўжывання адназначныя і пазбаўлены экспрэсіі. Тэрміны існуюць у рамках вызначанай тэрміналогіі, гэта значыць уваходзяць у пэўную лексічную сістэму мовы, але толькі праз пасродка пэўнай тэрміналагічнай сістэмы. Тэрміналогія – сукупнасць тэрмінаў пэўнай галіны навукі, тэхнікі або мастацтва, што адлюстроўвае адпаведную сукупнасць паняццяў.
Разам з прафесіяналізмамі і наменклатурай (назвы, да прыкладу, гор, рэк і г. д.) утварае спецыяльную лексіку, што з’яўляецца лексікай абмежаванага ўжытку. Тэрміналогія кожнай галіны дзейнасці абумоўлена гісторыяй фармавання сістэмы паняццяў гэтай галіны. Так, лексічная асаблівасць эканамічнай тэрміналогіі – значная колькасць запазычанняў з англійскай мовы. Тэрміналогія ў шырокім сэнсе можа ўзаемадзейнічаць з агульнаўжывальнай лексікай.
У адрозненне ад слоў агульнай мовы, тэрміны не злучаны з кантэкстам. У межах дадзенай сістэмы паняццяў тэрмін у ідэале павінен быць адназначным, систэматычным, стылістычна нейтральным (напрыклад, «фанема», «сінус», «дададзены кошт»).

Тэрміны і нетэрміны (словы агульнанароднай мовы) могуць пераходзіць друг у друга. Тэрміны падпарадкоўваюцца словаўтваральным, граматычным і фанетычным правілам дадзенай мовы, ствараюцца шляхам тэрмінологизаціі слоў агульнанароднай мовы, запазычанні ці калькаванні іншамоўных тэрміна-элементаў. У некаторых выпадках пры такім уваходжанні слова ў тэрміналогію рознымі прадметных абласцей узнікае аманімія: так, напрыклад, запазычанае з латыні слова «лігатура» (лат. ligatura) у металургіі мае значэнне «сплавы для легавання», у хірургіі — «нітка, выкарыстоўваная пры перавязцы крывяносных пасудзін», у тэорыі музыкі — графема, у якой некалькі простых «разнавысотных» нотных знакаў запісваліся злучна, як адзіны знак. Але як правила у тэрміналогіі не павінна быць шматзначнасці, аманіміі, сінаніміі. У сучаснай навуцы існуе імкненне да семантычнай уніфікацыі сістэм тэрмінаў адной і той жа навукі ў розных мовах (адназначная адпаведнасць паміж тэрмінамі розных моў) і да выкарыстання интэрнацыонализмов у тэрміналогіі.

На кожным этапе развіцця чалавечых ведаў, у кожную эпоху фігуруе вызначаная колькасць агульнанавуковых і агульнатэхничных паняццяў, якія выкарыстоўваюцца ў любой навуцы (сістэма, структура, метад, закон у навуцы, надзейнасць у тэхніку). Да іх прылягаюць агульныя паняцці метадалагічных навук - філасофіі, агульнай тэорыі сістэм, кібернэтыкі, інфарматыкі і інш.; некаторая частка паняццяў гэтых навук можа выкарыстоўвацца, як і агульнанавуковыя паняцці ў розных абласцях ведаў (напрыклад, «інфармацыя», «элемент»). Пры гэтым трэба мець на ўвазе, што, на наш погляд, агульнанавуковыя (агульнатэхничныя і міжгаліновыя паняцці з'яўляюцца такімі не таму, што яны выкарыстоўваюцца ў шэрагу галін ведаў, а таму, што яны маюць агульнае ўтрыманне, якое і дазваляе ўжываць іх у розных галінах, у большасці выпадкаў дадаючы да агульнага ўтрымання пэўныя прыкметы. У якасці прыкладу можна прывесці агульнанавуковы тэрмін «эканоміка», міжгаліновы тэрмін «мікраэканоміка» і пэўна навуковы тэрмін «эканоміка прадпрыемстваў». Нарэшце, у кожнай вобласці ведаў і дзейнасці маюць месца спецыфічныя паняцці рознай ступені абагульненасці- ад самых буйных класаў (родаў) да найменшых выглядаў, а таксама паняцці, якія адлюстроўваюць аспекты разгляду гэтых класаў. Гэтыя два тыпу паняццяў названы краявіднымі і аспектнымі; у якасці прыкладаў могуць быць прыведзены наступныя паняцці: «мікраэканоміка» (краявіднае паняцце адносна паняцці «эканоміка»), «макраэканамічны аналіз» (аспектнае паняцце).

Прынята вылучаць тры асноўныя структурныя тыпы тэрмінаў:

1. Тэрміны-словы, якія падзяляюцца на: а) невытворныя: увага, метад, веды, дзеці, талент, характар, стан і г.д.; б) вытворныя: уважлівы, смакавы, перакананне, назіранне, методыка, дзіцячы, таленавіты, характарыстыка і г.д.; в) складаныя: славалюбства, сацыяльна-псіхалагічны, самаактуалізацыя, самавыхаванне, самаўспрыманне, Я-ідэал, звыш-Я, ты- паведамленне і г.д.; г) абрэвіятуры: ДД (думкадзейнасць), ДДА (дыферэнцыйна- дыягнастычнае апытванне), ДЦП (дзіцячы цэрэбральны параліч), ЗПР (затрымка псіхічнага развіцця), КТС (калектыўная творчая справа), НЛП (нейралінгвістычнае праграмаванне), РДА (ранні дзіцячы аўтызм), ЦНС (цэнтральная нервовая сістэма), I№ (Il еciibndl md №gИcbdl c – каэфіцыент інтэлекту) і г.д. 2. Тэрміны-словазлучэнні, якія падзяляюцца на: а) свабодныя тэрміны-словазлучэнні, у якіх кожны асобны кам- панент з’яўляецца тэрмінам: афект неадэкватнасці, неадвольная ўвага, невербальная камунікацыя, педагагічны эксперымент і да т.п.; б) несвабодныя тэрміны-словазлучэнні, складаюцца з кампа- нентаў, якія, калі яны ўжыты ізалявана, могуць і не быць тэрмі- намі: абараняльны рэфлекс (параўн.: абараняльныя збудаванні), дзіцячы негатывізм (дзіцячы каптурок), парог адчуванняў (парог хаты) і інш. 3. Тэрміны-сімвалы (сімвалы-словы) – асаблівы камбінава- ны структурны тып тэрміналагічнай намінацыі, у склад якой побач са слоўнымі знакамі уваходзяць сімвалы (літары, лічбы, графічныя84 знакі): d1 -каэфіцыент, Е-хваля, мю-рытм, ч2 -крытэрыі, ч2-размер- каванне і г.д. Мова навукі не валодае асобнымі спосабамі ўтварэння тэрмі- наў, яна выкарыстоўвае тыя ж спосабы, пры дапамозе якіх утвараюцца словы агульнаўжывальнай лексікі. Гэта значыць, што асноўнымі спосабамі тэрмінаўтварэння, як і словаўтварэння, прынята лічыць тры: лексіка-семантычны, марфалагічны і сінтаксічны. Але адрозненне ўтварэння тэрмінаў ад утварэння агульнаўжывальных адзінак лексікі той або іншай мовы заключаецца ў тым, што тэрміны не ўтвараюцца ва ўласным сэнсе гэтага слова, а «ствараюцца», «творацца», «прыдумваюцца».

13 вопрос . Білінгвізм. МоўнаяІнтэрферэнцыя.

Білінгвізм– гэтадвухмоўе - суіснаванне ў чалавека ці ва ўсяго народа дзвюхмоў, звычайна першай – роднай, і другой – набытай.

Калі веданне дзвюх моў уласціва асобным членам соцыуму, то гэта індывідуальны білінгвізм, калі двухмоўнымі з’яўляюцца цэлыя групы, калектывы, то гаворка ідзе пра калектыўны білінгвізм, калі ж двухмоўе пашырана сярод усіх прадстаўнікоў нацыі, то гэта нацыянальны білінгвізм.Пры нацыянальным білінгвізме ў краіне афіцыйна прызнаюцца дзве дзяржаўныя мовы (у Беларусі – беларуская і руская).

Калі дзве мовы ўжываюцца і залявана адна ад другой (напрыклад, на працы – аднамова, дома – другая), то гаворка ідзе пра чысты білінгвізм, калі ж дзве мовы ўжываюцца ў перамешку (залежыць ад камунікатыўнай сітуацыі), то гэта змешаны білінгвізм. Змешаны ў сваю чаргу падзяляецца ў залежнасці ад ступені разумення носьбітам мовы няроднай мовы на рэцэптыўны (чалавек разумее другую мову, але не можа на ёй гаварыць), рэпрадуктыўны (чалавек разумее другую мову, аднаўляе тэкст) і прадуктыўны (чалавек разумее другую мову, аднаўляе тэкст і самастойна будуе на ёй сказы).

Інтэрферэнцыя –узаемадзеяннеэлементаў розных моўныхсістэмваўмовахбілінгвізму. Гэта ўзаемадзеянне выражаецца ў адхіленнях ад нормаўіншаймовы, міжвольным перанясенні ў яе сістэму асаблівасцей роднай мовы. Узровень інтэрферэнцыі залежыць ад ступені авалодання другой мовай, ад умення свядома адрозніваць факты розных моў і інш. Беларуска-руская і руска-беларуская інтэрферэнцыя – з’ява даволі распаўсюджаная і закранае ўсе сферы моўнай сістэмы:

- фанетыку (фанетычная інтэрферэнцыя), калі, напрыклад, у рускай мове двухмоўнага індывіда сустракаюцца такія беларускамоўныя фанетычныя рысы, як цвёрдыя [р] і [ч] на месцы рускіх мяккіх [р’] і [ч’], дзеканне і цеканне, ярка выражанае аканне і г.д.;

- акцэнтуацыю (акцэнтнаяінтэрферэнцыя), калі двухмоўны індывід размаўляе, напрыклад, на беларускай мове, а выкарыстоўвае націск рускаймовы: за борт (замест за борт), гліняны (заместгліняны), адзінаццаць (замест адзінаццаць), спіна (замест спіна) і г.д.;

- лексіку (лексічная інтэрферэнцыя), калі білінгвизм, напрыклад, у беларускай мове ўжывае выразы тыпу васкрасенне (бел.нядзеля), благадару (дзякуй), цікалі білінгвизм у рускай мове ўжывае выразы тыпу Сегодня сильная завея (рус. метель);

- словаўтварэнне (словаўтваральная інтэрферэнцыя), калі білінгвизм ужывае словы, у якіх назіраецца несупадзенне словаўтваральных сродкаў, напрыклад, у рускім маўленні такімі інтэрферэмамі з’яўляюцца безлюдность (рус. безлюдие), атлетичный (атлетический), вишняк (вишенник), по-человечьи (по-человечески); ці ў беларускім маўленні білінгваў вымакшы (бел. вымаклы), ахрыпшы (ахрыплы), кантраліраваць (кантраляваць).

- марфалогію (марфалагічная інтэрферэнцыя), калі граматычнае афармленне рускіх і беларускіх лексем не адпавядае норме. Напрыклад, білінгв, гаворачыпа-руску, можа няправільна ўжываць родавыя формы назоўнікаў (золотой медаль замест золотая медаль, порванный шинель замест порванная шинель), канчаткі назоўнікаў множнага ліку (озёры замест озёра, окны замест окна) і г.д.

- сінтаксіс (сінтаксічная інтэрферэнцыя), калі пры карыстанні рускай мовай білінгву водзіць у яе сінтаксічныя канструкцы ібеларускай мовы, напрыклад, дочкина сумка замест сумка дочери, сынов костюм замест костюм сына, смеяться с него замест смеяться над ним і г.д.

Поиск по сайту: