Спосабы злучэння частак у складанае с складанае слова разнастайныя: з інтэрфіксам (часапіс і часопіс) і без яго (руск. Новгород)

Асобны тып дэрыватаў - складанаскарочаныя словы, або абрэвіятуры. Звычайна абрэвіятурамі лічацца словы, складзеныя з частак поўных слоў што ўваходзяць у адпаведныя словазлучэнні - аналітычныя тэрміны, якія называць пэўныя ўстановы і пасады: БелЭн - Беларуская энцыклапедыя, ЭлімБел - Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі, НАН РБ - Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Беларусь.

Часам асобна вылучаюць лексічна-сінтаксічны спосаб словаўтварэння –

зрашчэнне кампанентаў словазлучэння ў адно цэлае - новую лексічную адзінку (сего дня --> сегодня). Аднак такое сцяжэнне словазлучэння ў адно слова - гэта разнавіднасць складання ў яго дыяхраніі

19. Назо́ўнік — часьціна мовы, якая вызначае прадмет маўленьня, адказвае на пытаньні «хто?», «што?». У сказах могуць зьяўляцца дзейнікам, дапаўненьнем ці прыдаткам, радзей - выказьнікам, акалічнасьцю ды азначэньнем.

Паводле значэньня назоўнікі падзяляюцца на агульныя і ўласныя, адушаўлёныя і неадушаўлёныя, асабовыя і неасабовыя, канкрэтныя і абстрактныя, зборныя, рэчыўныя.

Назоўнік мае род, лік, склон.

Паводле склонавых формаў падзяляюцца на тры тыпы скланеньня.

Могуць уступаць у сэнсава-сынтаксычныя сувязі зь іншымі словамі ў сказе і ўтвараць адпаведныя тыпы

Дзiця і іншыя назоўнікі, якія абазначаюць назвы маладых істотаў: кацяня (кацянё), зубраня (зубранё), кураня (куранё) і назоўнікі, што маюць канчатак -мя: імя, племя, стрэмя, уваходзяць у групу рознаскланяльных назоўнiкаў

20.Асаблівасці склонавых канчаткаў назоўнікаў. Сістэма канчаткаў першага скланення

(Дапершагаскланенняадносяццаназоўнікімужчынскагародузнулявымканчаткамуназоўнымсклонеадзіночнагаліку, назоўнікітыпу Паўло, Дняпро, назоўнікіна -азацэначнымісуфіксамі -іск-а (-ыск-а), ішч-а тыпуагніска, вятрыскд, дамішча іт.д., назоўнікініякагароду, якіяўназоўнымсклонеадзіночнагалікумаюцьканчаткі -о (-ё), -а, -е тыпу акно, жыццё, мора, поле,пяцьназоўнікаўна -мябярэмя, вымя, полымя, семя, цемя): наз.скл-нулявы(муж), о,ё,а,е(ніякі); родныскл- а,я,у,ю(муж), а, я(ніякі); давальныскл- у,ю(муж, ніякі); вінавальныскл- якНазабоРодныскл(муж), якНаз(ніякі); творныскл- ом,ём,ам, ем (муж, ніякі); месныскл- е,у,ю,ы,і (муж, ніякі)

Дапершагаскланенняналежацьназоўнікімужчынскагародузнулявымканчаткам, большасцьназоўнікаўніякагародуразамзпяццюімёнаміна -мя (бярэмя, вымя, полымя, семя, цемя). першагаскланеннямаюцьуроднымсклонеадзіночнагалікуканчаткі -а, (-я), -у, (-ю), удавальнымсклонеканчаткі -у, (-ю), увінавальнымсклонеадушаўлёныяназоўнікімаюцьканчаткіроднагасклону, неадушаўлёныя - назоўнага, утворнымсклоне - канчаткі -ом, (-ём), -ам, (-ем), умеснымсклоне - канчаткі -е, -у, (-ю), -ы, (-і).Найбольшскладаныміпрынапісанніслужацьканчаткіназоўнікаўмужчынскагародуадзіночнагалікуроднагаімеснагасклонаў. Прыіхвыбарытрэбакіраваццанарматыўныміслоўнікамібеларускаймовы. Звычайнаканчаткі -у (-ю) уроднымсклонеадзіночнагалікумаюцьнаступныягрупыслоўзабагульненымзначэннем: абстрактныяназоўнікісазначэннемпрыкмет, дзеянняў, пачуццяў, разумовыхпаняццяў, напрамкаўпрасторыінеакрэсленыхпрамежкаўчасу, грамадскіхіпалітычныхфармацый, з'яўпрыроды, захворванняўіінш.; рэчыўныяназоўнікі; назоўнікісазборнымзначэннем.Дляназоўнікаўмужчынскагародуадзіночнагалікумеснагасклонувыбарканчаткаўзалежыцьадапошнягазычнагаасновы: канчатак -емаюцьназоўнікізцвёрдайасновай; канчатак -упрыдатныназоўнікамзасновайна -к-, назоўнікамна -г, -хсазначэннемадцягненыхпаняццяў, іншамоўнагапаходжання, уласнымназвам, атаксаманекаторымканкрэтнымназоўнікам; канчатак -ы характэрныдляназоўнікаўзасновайна р, ц ішыпячыя; канчатак -імаюцьназоўнікізасновайнамяккізычныі й

21. Сістэмаканчаткаўдругогоскланення( Дадругогаскланенняадносяццаназоўнікіжаночагародузканчаткам -а (-я) уназоўнымсклонеадзіночнагаліку ) : Н.скл-а, (наж,ч,ш, дж,р, ц), я (намяккізычны); Р.скл- ы(наж,ч,ш, дж,р, ц), і (намяккізычны, г, х, к); Д.скл- е(нацвердызычны), ы(наж,ч,ш), ы, е, і(наг, х, к), і(намяккізычны ); В.скл.- у(наж,ч,ш), ю(намяккізычны); Т.скл.- ой, ою(наж,ч,ш ), ей, ею, яй, яю(намяккізычны ); М. скл. - е(нацвердызычны), ы(наж,ч,ш), ы, е, э(наг, х, к), і(намяккізычны ).

Другое скланенне ўключае ў сябе назоўнікі жаночага роду з канчаткамі -а (-я) у назоўным склоне адзіночнага ліку

Назоўнікі другога скланення адзіночнага ліку маюць у родным склоне канчаткі -ы (-і), у давальным склоне - канчаткі -ой (ою), -ей (-ею), -ай (-аю), -яй (-яю), у месным склоне - канчаткі -е, -ы, -і, -э. Выбар канчаткаў у месным і давальным склонах як і ў назоўнікаў першага скланення залежыць ад зычнага асновы, а таксама ад месца націску: канчатак -е прыдатны для назоўнікаў з асновай на цвёрды зычны і г, х, якія ў беларускай мове чаргуюцца з з, с; канчатак -з адзначаецца ў назоўнікаў на -к (які чаргуецца з ц) і націскам на канчатку; канчатак -ы маюць назоўнікі наж, ш, ч, р, ц, а таксама на -к (які чаргуецца з ц) з ненаціскным канчаткам

22. Сістэма канчаткаў 3 скланення(Да трэцяга скланення адносяцца назоўнікі жаночага роду з нулявым канчаткам і асновай на цвёрды, зацвярдзелы або мяккі зычны): Н.скл.- няма канчатка; Р.скл.- і, ы (на мяккі, губны зычны, ж, ч, ш, р, ц); Д.скл.- і, ы (на мяккі,губны зычны, ж, ч, ш, р, ц); В.скл.- няма канчатка; Т.скл.- у, ю (на мяккі,губны зычны, ж, ч, ш, р, ц); М.скл.- і, ы (на мяккі,губны зычны, ж, ч, ш, р, ц).

Рознаскланяльныя назоўнікі (назвы маладых істот, назоўнікі на -мя, назвы асоб са значэннем сацыяльнага становішча, назоўнікі агульнага роду, назоўнікі муж роду на -а, (-я), некаторыя наз ніякага роду і інш.). Асобны тып скланення ўтвараюць субстантываваныя прыметнікі, дзеепрыметнікі, якія скланяюцца па ўзору прыметнікаў мужчынскага, жаночага і ніякага роду, а таксама множналікавыя назоўнікі тыпу нажніцы, сані і да т.п.
Трэцяе скланенне ахінае назоўнікі жаночага роду з нулявым канчаткам.Пад выдзеленыя тыпы скланення не падпадаюць рознаскланяльныя назоўнікі. Марфалагічна нязменныя назоўнікі, запазычаныя з іншых моў, складаюць групу нескланяльных слоў, склон якіх, аднак, праяўляецца праз сінтаксічныя паказчыкі.З уласна беларускіх нязменных назоўнікаў трэба адзначыць жаночыя прозвішчы на зычны,а таксама ўтвораныя ад агульных назоўнікаў ніякага роду, прозвішчы мужчынскага і жаночага роду на -о, прозвішчы на -іх (-ых), большасць абрэвіятур і інш.Назоўнікі

23.Прыметнік^[1] — самастойная часьціна мовы, якая абазначае якасць, уласьцівасьць або прыналежнасьць прадмета і адказвае на пытаньне «які», «якая», «якія», «чый». У беларускай мове прыметнікі зьмяняюцца па родах, склонах і ліках, могуць мець кароткую форму.

Прыметнік — часьціна мовы, абазначае:
— прымету прадмета, якая не зьвязана з часам: краплісты дождж;
— адносіны да іншых прадметаў: парцяныя шкарпэткі;
— прыналежнасьць да асобы, жывой істоты: Пётраў дзядзька, даччына ласка.

Прыметнікі дапасуюцца да назоўнікаў па родзе, ліку, склоне:

завулак (м.р. які?) пакручасты,
цэгла (ж.р. якая?) рудая,
печыва (н.р. якое?) смачнае,
празь (мн.л. якія?) першыя рукі.

Скланеньне прыметнікаў.У адзіночным ліку:

Некаторыя прыметнікі маюць поўную і кароткую форму: рады — рад, поўны — повен, дужы — дуж. Кароткія прыметнікі зьмяняюцца па родзе і ліку: певень грозен(м.р.), котка грозна (ж.р.), шчаня грозна (н.р.), яны так моцна грозны (мн.л.) Другаснай функцыяй прыметнікаў з’яўляецца іх выступленне ў ролі прэдыкатыва, своеасаблівага сінтаксічнага цэнтра выказвання, калі яны служаць састаўной часткай выказвання, часцей за ўсё ў творным склоне, прэдыкатыўныя канструкцыі з якімі пачалі актыўна ўжывацца яшчэ ў старабеларускай мове. Па сваіх лексіка-граматычных асаблівасцях прыметнікі падзяляюцца на якасныя і адносныя

Поиск по сайту: