BUDOWA I FUNKCJE KORZENIA 6 страница

Nie patrząc na brak mięśni i narządów ruchu u roślin, one wytworzyły różnorodne reakcje ruchowe w odpowiedź na pobudzenia środowiska zewnętrznego.

Ryc. 165. Samodzielne ruchy wierzchołków pędów roślin wijących się umożliwiają im odnajdywanie podpory

WNIOSKI

1.Typowe rośliny prowadzą przytwierdzony tryb życia i zdolne tylko przerastać na inne obszary gleby.

2.Poszczególne części rośliny w odpowiedź na pobudzenia zewnętrzne (ukierunkowane lub nieukierunkowane) lub dzięki rytmom wewnętrznym mogą wykonywać ruchy i zmieniać swoje położenie w przestrzeni.

3.Kierunek ruchu roślin może wyznaczać bodziec zewnętrzny lub wewnętrzna budowa narządu.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Ruchy wzrostowe, samodzielne ruchy, ruchy higroskopijne.

PYTANIA KONTROLNE

1.Jak poruszają się narządy roślin w odpowiedź na pobudzenie zewnętrzne?

2.Jakie ruchy wzrostowe właściwe korzeniu i pędu?

3.Jakie bodźce najczęściej wywołują u roślin ruchy określone ich budową wewnętrzną?

ZADANIA

Wyjaśnij, dlaczego orientacja słoneczników według słońca nie uważa się ruchem wzrostowym.

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI

I.Uświadomiliśmy, że charakterystyczne cechy roślin:

1.Rośliny zdolne wykorzystywać energię światła i wytwarzać substancje organiczne pod czas procesu fotosyntezy.

2.Rośliny wchłaniają niezbędne do czynności życiowych substancje mineralne tylko w postaci rozpuszczonej.

3.Roślina rośnie i wytwarza nowe części swego ciała w ciągu całego życia.

4.Sposoby odżywiania i wchłaniania substancji warunkują przytwierdzony tryb życia roślin. Roślina nie zdolna aktywnie zmieniać miejsce swego zrastania.

5.Do rozpowszechnienia na nowe tereny rośliny kwiatowe wytwarzają owoce i nasiona.

II.Zapamiętaliśmy, że dla życia rośliny niezbędne woda, dwutlenek węgla i światło do fotosyntezy, a także tlen, substancje mineralne i ciepło. Czynności życiowe roślinnego organizmu zapewniają narządy wegetatywne:

· korzeń;

· łodyga;

· liść.

III.Zrozumieliśmy, żeroślinom kwiatowym właściwe jak bezpłciowe, tak i płciowe – nasienne rozmnażanie:

1.Rozmnażanie wegetatywne zachodzi przy pomocy narządów wegetatywnych dzięki zdolności roślin odnawiać utracone narządy.

2.Narządem rozmnażania nasiennego roślin kwiatowych jest kwiat, w którym pręciki wytwarzają pyłek, a słupki – zalążki z woreczkami zalążkowymi.

3.Ziarenka pyłku i woreczki zalążkowe wytwarzają komórki płciowe.

4.Przed zapłodnieniem zachodzi zapylenie znamienia słupka pyłkiem. Męskie komórki płciowe są transportowane do woreczka zalążkowego łagiewką pyłkową.

5.Wskutek zapylenia powstaje zarodek nowej rośliny kwiatowej i niezbędne do jego rozwoju bielmo. Po zapłodnieniu z zalążka powstaje nasienie, a z kwiatu – owoc.

IV.Stwierdziliśmy, że różne rośliny rosną w różnych warunkach i dlatego zewnętrzna i wewnętrzna budowa ich narządów bardzo różnorodna. Najbardziej wyraźne adaptacje do warunków życia prowadzą do powstania modyfikacji narządów wegetatywnych.

V.Zobaczyliśmy, że rośliny wykorzystują do zapylania i rozpowszechniania owoców i nasion czynniki nieożywione środowiska – siłę ciężkości, wiatr i wodę. Jednak one też dostosowały się do przeniesienia pyłku i rozpowszechnienia nasion różnymi zwierzętami – owadami, ptakami i ssakami.

Wiem –umiem

· Ja wiem, z jakich narządów składa się ciało roślin i umiem je opisywać.

· Ja znam budowę wewnętrzną roślin i umiem rozpoznawać ich tkanki pod mikroskopem.

· Ja znam funkcje narządów wegetatywnych i ich tkanek i umiem według ich budowy wyznaczyć warunki życia roślin.

· Ja znam modyfikacje wegetatywnych narządów roślin i umiem ich rozpoznawać.

· Ja znam sposoby rozmnażania roślin i umiem rozmnażać ich sadzonkami i stworzyć warunki do kiełkowania nasion.

· Ja znam funkcje i budowę kwiatu, umiem ją analizować i wyznaczać rodzaj zapylania.

· Ja znam zewnętrzną i wewnętrzną budowę nasienia i owocu, umiem wyznaczyć sposób rozpowszechnienia owoców i nasion.

Temat 4

RÓŻNORODNOŚĆ

ROŚLIN

Ucząc się tego tematu dowiesz się:

ü o różnorodności roślin i o podstawowych grupach roślin wyższych;

ü o podstawowych przedstawicielach roślin wyższych, ich znaczeniu w przyrodzie i dla życia człowieka;

ü o rozmnażaniu i rozpowszechnieniu roślin wyższych;

ü jakie istnieją grupy ekologiczne i formy życiowe roślin i jak one tworzą zespoły roślinne.

§ 38. RÓŻNORODNOŚĆ GLONÓW

ü Dowiesz się o trzech najwięcej rozpowszechnionych gromadach wielokomórkowych glonów – brunatnicach, krasnorostach i zielenicach. Te gromady też najwięcej praktycznie wykorzystują się w działalności gospodarczej człowieka.

? Jakie glony są ważne w naszym życiu? Czy istnieją glony dużych wymiarów?

Glony są grupą, do której należały poprzedniki roślin lądowych. Glony odżywiają się za rachunek fotosyntezy, a ich komórki posiadają chloroplasty. Jednak u wielokomórkowych glonów brak tkanek i podziału ciała na narządy – liście, łodygi korzenie.

W taki sposób glony podobne do znanych nami roślin lądowych według sposobu odżywiania, lecz różnią się od nich znacznie prostszą pudową ciała. W XIX w. naukowcy zaproponowali nazywać wszystkie „tradycyjne” rośliny lądowe – od niedużych mszaków do olbrzymich drzew – roślinami wyższymi, a resztę roślinnych organizmów pozbawionych liści, łodyg i korzeni – glonami.

Zielenice są najliczniejszą i najróżnorodniejszą gromadą glonów przedstawiciele, której spotykają się prawie wszędzie – w zbiornikach słodkowodnych i morzach, w glebie i na korze drzew, nawet na śniegu i lodzie. Już wiadome tobie przykłady zawłotni, chlorelli i ramienicy. Innymi przykładami są słodkowodny glon skrętnica i morski glon ulwa (sałata morska).

Skrętnica ma wygląd nici składającej się z jednakowych komórek rozmieszczonych jedna za drugą. W każdej komórce są wstęgowate, spiralnie zwinięte chloroplasty. Środek komórki zajmuje duża wodniczka, w centrum której na ciążach cytoplazmatycznych rozmieszczone jądro (ryc. 167). Skrętnica często wytwarza na rzekach miękkie i śliskie na dotknięcie kożuchy. Kiedy zabarwić

Ryc. 167. Zielony nitkowaty glon skrętnica

preparat mikroskopowy skrętnicy roztworem tuszu, to staje jasnym, dlaczego kożuchy śliskie – każda nitka otoczona warstwą śluzu.

Ulwa lub sałata morska wygląda jak zielona blaszka w przybliżeniu wielkości dłoni i zewnątrz przypomina porfirę (ryc. 166,c). Zazwyczaj ulwa rośnie na dnie na stosunkowo niedużej głębokości – do 5 m. Podobnie do porfiry ulwa jest glonem jadalnym, który w niektórych krajach hodują na specjalnych farmach morskich.

Na przykładzie zielenic można obserwować podstawowe etapy stopniowej komplikacji budowy ciała organizmów fotosyntezujących: od ruchomych jednokomórkowych (zawłotnia) do jednokomórkowych nieruchomych (chlorella). Dalej – do nieruchomych wielokomórkowych organizmów z prostą budową ciała w postaci nici (skrętnica) lub blaszki (sałata morska – ulwa) i, wreszcie, do takich zielenic, które nawet zewnątrz przypominają rośliny wyższe (ramienica).

Właśnie od zielenic powiązanych z skrętnicą i ramienicą pochodzą rośliny wyższe.

WNIOSKI

1.Glony odżywiają się jak rośliny, lecz ich ciało nie posiada korzeni, łodygi i liści.

2.Glony różnorodne według swej budowy (jednokomórkowe i wielokomórkowe), swoich wymiarów (mikroskopijne i makroskopijne), zabarwienia chloroplastów (żółte lub brązowe, czerwone, zielone), środowiska życia (morza, zbiorniki słodkowodne, ląd).

3.Podstawowe gromady glonów, w których są przedstawiciele wielokomórkowe – to brunatnice, krasnorosty i zielenice.

4.Od wielokomórkowych zielenic wyprowadzają się rośliny wyższe.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Glony, rośliny wyższe, brunatnice, krasnorosty, agar-agar, zielenice.

PYTANIA KONTROLNE

1.Co jest wspólnego pomiędzy glonami a tradycyjnymi roślinami zwanymi wyższymi?

2.Jakie glony (eugleniny, okrzemki, brunatnice, krasnorosty lub zielenice) posiadają wyłącznie jednokomórkowe organizmy, a jakie – wyłącznie wielokomórkowe?

3.W granicach jakiej gromady glonów można obserwować przejście od prostej jednokomórkowej do złożonej wielokomórkowej budowy ciała?

ZADANIA

1.Podaj charakterystykę praktycznego znaczenia różnych gromad glonów.

2.Przytocz nazwy glonów jadalnych.

MSZAKI

ü Dowiesz się o osobliwościach i różnorodności budowy mszaków, o trybie życia tych roślin, także zrozumiesz na czym polega osobliwość rozmnażania mszaków.

? Skąd wzięły się mszaki? Dlaczego mszaki rosną na północnej stronie pnia drzew? Dlaczego

na jednych roślinnych mszaków są puszki, a na innych ich nie ma?

Na Ziemi nalicza się około 24 tys. gatunków mszaków. I rozpowszechnione one wszędzie. Mszaki – to rośliny nieposiadające korzeni i nie zdolne efektywnie regulować zawartość wody w ciele, dlatego wielu ich gatunków posiadają zdolność do wysychania i prędkiego odnowienia swoich czynności życiowych po nawilżaniu. Większość mszaków rośnie w dostatecznie wilgotnych miejscach. Powierzchnie pni drzew obficiej one pokrywają z północnej strony, dokąd sięga mniej słonecznych promieni i która mniej wysycha.

Według budowy ciała rozróżniają mszaki plechowate i posiadające łodyżkę z liście. Budowa wewnętrzna niektórych mszaków bardzo prosta, one złożone z prawie jednakowych komórek. U innych można obserwować różnorodne tkanki.

a b c

Ryc. 168. Mszaki plechowate i posiadające łodyżkę z liśćmi: a – porostnica; b – płonnik; c – torfowiec

Ciało mszaków plechowatych – to prosto blaszka na dolnej powierzchni, której mogą być łuseczki i włoski – chwytniki, którymi ta blaszka przytwierdza się do gleby lub kamieni. Chwytniki także transportują do ciała rośliny wodę. Przykładem mszaków plechowatych jest porostnica wielokształtna (ryc. 168, a), którą można obserwować na prze wilżonych łąkach, na brzegach strumyków, a w miastach czasem na porzuconych wilgotnych ścieżkach z drobnego żwiru lub asfaltu gdzie nie rośnie trawa.

Na wilgotnych łąkach, w lasach można znaleźć mech posiadający łodyżkę z liśćmi – płonnik (ryc. 168, b). W procesie rozmnażania płonnika, jak i u wszystkich mszaków, wykazuje się przemiana pokoleń płciowego i bezpłciowego (ryc. 169).

Rośliny pokolenia płciowego mszaków tworzą kobierce ze zwarcie rozmieszczonych pędów z łodyżką i liśćmi (właśnie te rośliny zazwyczaj nazywane mchem). Na łodyżce przy nasadzie pędu rozwijają się włoski – chwytniki. Na szczycie pędów płonnika pomiędzy liśćmi powstają narządy płciowe: lub męskie, lub żeńskie. Pod czas deszczu jego kropelki trafiają na wierzchołki pędów i

Pokolenie płciowe wytwarza narządy płciowe, w których powstają męskie i żeńskie komórki płciowe.

Pokolenie bezpłciowe wytwarza zarodniki, którymi dokonuje się rozmnażania.

rozpryskują się. Wraz z mgiełką wodną męskie komórki płciowe z wiciami – plemniki – dostają się na pędy żeńskie, zapływają w żeńskie narządy płciowe i zapładniają komórki jajowe(ryc. 178).

Pokolenie płciowe

Zarodniki Kiełkowanie zarodników Zapłodnienie

Męskie Narządy płciowe

Żeńskie

Pokolenie bezpłciowe Nowe pokolenie płciowe

Zarodniki Kiełkowanie zarodników

Sporofit

Ryc. 169. Rozmnażanie płonnika

Z zygoty wewnątrz żeńskiego narządu płciowego rozwija się pokolenie bezpłciowe mchu – sporofit. To znaczy, on rozwija się tylko na pędach żeńskich mchu i całe życie odżywia się ich kosztem. Sporofit składa się z stopy, trzonka i puszki (ryc. 170). W puszce sporofitu powstają zarodniki. Po dojrzewaniu zarodniki wysypują się z puszki i wiatr roznosi ich na duże odległości. Zarodnik płonnika kiełkują na powierzchni gleby w bardzo rozgałęzioną wielokomórkową zieloną męską lub żeńską nić. Z czasem na tej nici powstają liczne pąki, z których rozwijają się pędy nowego pokolenia płciowego mchu. W taki sposób mszaki rozmnażają się i rozpowszechniają się przy pomocy zarodników.

Narządy, w których powstają zarodniki nazywają się zarodniami. U mszaków zarodnią jest puszka sporofitu.

Bardzo ciekawym jest biały mech lub torfowiec (ryc. 168, c). Jego rozgałęzione pędy tworzą wielkie kobierce w wilgotnych lasach i na bagnach, które tak i nazywają torfowiskami. Odżywiają się takie bagna prawie czystą wodą deszczową.

Puszka

Trzonek

Stopa

Ryc. 170. Młody sporofit mchu

Większość komórek ciała torfowca obumarłe. Tak w liściach na jedną zieloną żywą komórkę przypada do kilku dziesiątek komórek obumarłych, wypełnionych powietrzem. Właśnie one stwarzają wrażenie, że torfowiec ma biały kolor. W łodydze też powstają takie martwe komórki. One bardzo dobrze wchłaniają wilgoć. Dlatego torfowiec, jak gąbka, wchłania i utrzymuje dużo wody.

Kobierzec torfowca na powierzchni bagien blokuje dostęp tlenu do dolnych warstw wody, obniża jej parowanie i wymianę ciepła. Szczątki obumarłe rozkładają się tylko częściowo z powstaniem dużej ilości kwasów organicznych. Oprócz tego torfowiec zawiera substancje bakteriobójcze. Dlatego szczątki mchu w bagnie nie ulegają całkowitemu gniciu, a tworzą potężne pokłady torfu. Sam torfowiec po wysuszaniu wykorzystywano jak materiał do bandaży w medycynie. Lecz teraz tego już nie robią. Ponieważ torfowiska dość prędko znikają z powodu zanieczyszczonych opadów atmosferycznych i dlatego objęte ochroną po całym świecie.

WNIOSKI

1.Mszaki nie posiadają korzeni, ich ciało – blaszka lub pęd, w niektórych wypadkach z chwytnikami.

2.Budowa mszaków nie zapewnia efektywnej regulacji zawartości wody w ciele.

3.U mszaków podstawowym fotosyntezującym pokoleniem jest płciowe. Bezpłciowe pokolenie przedstawione sporofitem odżywiającym się kosztem żeńskiej rośliny pokolenia płciowego.

4.Rozmnażają się i rozpowszechniają się mszaki zarodnikami.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Mszaki, chwytniki, sporofit, zarodnia, pokolenie płciowe, pokolenie bezpłciowe.

PYTANIA KONTROLNE

1.Jakie znasz rodzaje budowy ciała mszaków?

2.Jak zachodzi proces płciowy u mszaków?

3.Co to takie sporofit? Jaka jego budowa i funkcje?

4.Dlaczego pędy płonnika wytwarzają zwarte kobierce?

5.Jakie pokolenia wyróżniają się u mszaków?

ZADANIA

Przepisz do zeszytu i dokończ zdania opisujące proces rozmnażania płonnika.

Rozmnażanie płonnika:

Zarodniki powstają w __________________________________________________________

Z zarodników rozwija się ________________________________________________________

Narządy płciowe powstają na ____________________________________________________

Plemniki dostają się do komórki jajowej ____________________________________________

Z komórki jajowej rozwija się _____________________________________________________

§ 40. WIDŁAKI I SKRZYPY

ü Dowiesz się o różnicach budowy pokoleń bezpłciowego i płciowego widłaków i skrzypów, ich różnorodności i osobliwościach czynności życiowych.

? Co to takie widłak? Co to takie skrzyp? Jak rozmnażają się skrzypy i widłaki?

Widłaki posiadają wszystkie tkanki typowe roślinom, lecz układy zabezpieczające wodą i regulujące parowanie wody u nich mniej efektywne w porównaniu z roślinami kwiatowymi. Dlatego widłaki dążą do więcej wilgotnego środowiska życia. Około 500 współczesnych gatunków widłaków rozpowszechnione po wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy. One posiadają pędy z drobnymi zielonymi liśćmi i korzenie przybyszowe. Rozgałężenie pędów i korzeni widłaków zachodzi widełkowato wierzchołkowymi stożkami wzrostu.

a b

Ryc. 171. Widłak goździsty (a) i wroniec widlasty (b)

Podobnie do mszaków widłaki rozmnażają się zarodnikami powstającymi w zarodniach. U wrońca widlastego (ryc. 171, b) one rozmieszczone strefowo pomiędzy liśćmi zwykłych pędów. U widłaka goździstego (ryc. 171, a) na rozgałęzieniach bocznych powstają szczegółowe, krótkie pędy nazywane kłoskami zarodnionośnymi. Na tych pędach rozwijają się nieci szersze liście, u których przy nasadzie, na górnej części, są rozmieszczone zarodnie z zarodnikami (ryc. 172). Po dojrzewaniu zarodniki wysypują się. Kłos zarodnionośny obumiera.

Pokolenie bezpłciowe

Kłos zarodnionośny z zarodnikami

Zarodnik

Pokolenie płciowe

Narząd płciowy żeński

Zygota

Nowe pokolenie bezpłciowe

Przedrośle Zapłodnienie Narząd płciowy męski

Ryc. 172. Rozmnażanie widłaka goździstego

Zarodniki widłaka kiełkują w glebie. One dają początek niedużej (kilku milimetrów długości) bezbarwnej roślince – splątku, który jest pokoleniem płciowym. Splątek widłaków żyje w glebie, posiada chwytniki i odżywia się dzięki symbiozie z grzybami, które dostarczają substancje odżywcze rozkładając substancje organiczne gleby. Na nim powstają jak męskie, tak i żeńskie narządy płciowe.

Splątek – pokolenie płciowe roślin, u których podstawowym pokoleniem fotosyntezującym jest pokolenie bezpłciowe.

Plemniki poruszają się błonką wody, która zawsze pokrywa cząsteczki gleby i zapływają w żeńskie narządy płciowe. Zachodzi zapłodnienie. Z zygoty powstaje zarodek nowego widłaka. Od kiełkowania zarodnika do zapłodnienia mija do 15 lat. Dlatego widłaki bardzo uczulone na zmiany środowiska zewnętrznego, które mogą przerwać proces ich rozmnażania. Są one roślinami rzadkimi, które objęte ochroną prawną na Ukrainie.

Поиск по сайту: