BUDOWA I FUNKCJE KORZENIA 5 страница

KWIATOSTANY

ü Dowiesz się o rozmieszczeniu kwiatów na roślinie i o kwiatostanach, w które one łączą się do wspólnego zapewnienia zapylania.

? Jak są rozmieszczone kwiaty na roślinie? Jak rozwijają się kwiaty u mniszka?

Kwiatostan – to wyspecjalizowany na powstaniu kwiatów system pędów. Kwiatostan postrzega się okiem jak osobna grupa kwiatów. Wszystkie kwiaty kwiatostanu wspólnie wabią zapylaczy. Pszczoła zwiedzając jeden kwiatostan zapewnia zapylanie wielu kwiatów. Dlatego narządy przeznaczone do wabienia zapylaczy powstają nie we wszystkich kwiatach kwiatostanu, a roślina wskutek tego wydaje mniej substancji odżywczych.

Według stopnia rozgałęzienia kwiatostany dzielą się na proste i złożone. W prostych kwiatostanach na osi głównej rozmieszczone tylko pojedyncze kwiaty, a w kwiatostanach złożonych kwiaty rozmieszczone na gałązkach bocznych.

Rodzaje kwiatostanów prostych rozróżniają się według ich wyglądu ogólnego wyznaczającego się długością osi głównej kwiatostanu, stopniem jej zgrubienia i stosunkową długością ich szypułek.

Przykładem typowego kwiatostanu złożonego jest wiecha. Inne kwiatostany złożone tworzą się połączeniem kwiatostanów prostych (ryc. 153).

a b c d

Ryc. 153. Kwiatostany złożone: a – wielokwiatowe grono nostrzyka; b – baldach złożony kopra; c – główka złożona koniczyny łąkowej; d – kłos złożony pszenicy

Jaskrawym przykładem współdziałania kwiatów w kwiatostanie kwiatopodobne kwiatostany. W baldachach złożonych barszczu zewnętrzne płatki kwiatów brzeżnych mocno zwiększone imitują wspólną „koronę” kwiatostanu. Kwiaty brzeżne baldachogrona kaliny duże i nie mogą zapylać się. One wabią zapylaczy do niepozornych kwiatów środkowych. Koszyczki nagietek, słonecznika i innych roślin posiadają kielichowatą okrywkę, lejkowate brzeżne kwiaty, a w środku rozmieszczone drobne kwiaty rurkowe. Taki kwiatostan-koszyczek ludzie niepoprawnie nazywają kwiatem.

WNIOSKI

1.Kwiatostany powstają jak grupy kwiatów dla więcej efektywnego zapylania.

2.Różnorodność kwiatostanów powiązana z różną długością i budową osi głównej, a także długością szypułek kwiatów w kwiatostanie.

3.Kwiatostany złożone powstają dzięki połączeniu poszczególnych kwiatów lub kwiatostanów prostych w jeden kwiatostan.

4.Podział funkcji między kwiatami w kwiatostanie prowadzi do kształtowania kwiatopodobnych kwiatostanów.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Kwiatostan, kwiatostan prosty, kwiatostan złożony.

PYTANIA KONTROLNE

1.Co to takie kwiatostan?

2.Według jakich cech dokonuje się klasyfikacja kwiatostanów?

3.Jakie znasz podstawowe rodzaje prostych kwiatostanów?

4.Jakie przykłady kwiatostanów prostych możesz przytoczyć?

5.Jakie znaczenie biologiczne powstania kwiatostanów?

ZADANIA

1.Wypełnij w zeszycie tablicę.

Jakie pary kwiatostanów niemożliwie rozpoznać według przytoczonych w tablice cech?

Jakie dodatkowe cechy warto wykorzystać do rozpoznawania kwiatostanów w tych parach?

2. Porównaj wiechę i wielokwiatowe grono (ryc. 153, a). Narysuj schemat budowy

wielokwiatowego grona. Na czym polega różnica między wiechą i wielokwiatowym

gronem?

NASIENIE

ü Dowiesz się o rozwoju, budowie zewnętrznej i wewnętrznej, warunki i mechanizmy kiełkowania nasion, rozwój kiełka .

? Jak zjawia się nasienie? Po co roślinie nasienie? Jak z nasienia powstaje roślina?

Nasienie (ryc. 154) rozwija się z zalążka roślin kwiatowych po zapłodnieniu podwójnym. Osłonki zalążka przekształcają się na łupinę nasienną, w której pozostaje otwór. Bielmo rozrasta się i odżywia zarodek rozwijający się po zapłodnieniu komórki jajowej. Zarodek ma korzonek, łodyżkę, u roślin kwiatowych jeden lub dwa liścienie i pączek. Po obumieraniu nóżki zalążka na łupinie nasiennej pozostaje blizna.

Nasienie – pokryty osłoną – łupiną nasienną

zarodek rośliny z niezbędnym dla jego rozwoju

zapasem substancji.

Blizna – miejsce oderwania nasienia od nóżki

zalążka.

U niektórych roślin (fasola (ryc. 155), groch, ogórek) zarodek całkowicie wykorzystuje bielmo do swego rozwoju, substancje zapasowe w nasieniu rozmieszczone w liścieniach.

Do kiełkowania nasienie, z reguły, potrzebują pewnego okresu pokoju. A warunkami kiełkowania są dostateczna wilgoć, dostęp powietrza do oddychania. Optymalna dla danego gatunku rośliny

Łupina nasienna

Bielmo

Liścienie

Pączek

Łodyżka

Korzonek

a b

Blizna OtwórBlizna Otwór

Ryc. 154. Schemat budowy nasion z zarodkiem dwuliścieniowym (a)

i jednoliścieniowym (b)

a osłonka

otwór

blizna

b podliścieniowa część łodyżki

korzonek zarodkowy

c liścienie

Ryc. 155. Budowa nasienia fasoli: a – wygląd zewnętrzny; b – zarodek; c – zarodek z rozdzielonymi liścieniami

temperatura (groch, marchew – od 1 - 2°C, ogórek, papryka – od 10°C). Pierwszą postrzegalną cechą początku kiełkowania jest pęcznienie nasienia. Nasila się oddychanie i zwiększa się zapotrzebowanie w tlenie. Pod czas kiełkowania (ryc. 156) rozciąga się łodyżka podliścieniowa. Ona wypycha przez rozerwaną osłonkę korzonek zarodkowy. Z tego momentu zarodek przekształca się w kiełek. Korzeń od razu zaczyna rosnąć w głąb, przytwierdza młody kiełek w glebie i zapewnia jego wodą. U roślin z nadziemnymi kiełkowaniem część łodyżki podliścieniowej silnie wydłuża się , wygina się pętlą, potem wyprostowuje się i wynosi liścienie nad ziemię.

Ryc. 156. Kiełkowanie nasienia fasoli

WNIOSKI

1.Nasienie zawiera chroniony osłonką zarodek przyszłej rośliny i zapas substancji odżywczych używanych pod czas kiełkowania.

2.Do kiełkowania nasienia niezbędne zakończenie okresu spokoju, a także optymalna wilgoć, temperatura, oświetlenie i dostęp powietrza do oddychania.

3.Kiełkowanie nasienia zaczyna się po jego pęcznieniu od uwalniania z łupiny nasiennej korzonka zarodkowego, przy tym zarodek nasienia daje początek kiełku.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Nasienie, blizna.

PYTANIA KONTROLNE

1.Jaka budowa zewnętrzna i wewnętrzna nasienia?

2.Jakie warunki kiełkowania nasienia?

3.Co to takie kiełek?

4.Jak zachodzi kiełkowanie nasienia?

ZADANIA

Dowiedziałeś się o zewnętrznej i wewnętrznej budowie nasienia i o tym, co zachodzi pod czas jego kiełkowania. Jak myślisz, dlaczego roślinie nasienie?

OWOC

ü Dowiesz się o tym, co to takie owoc, o różnorodności owoców i ich znaczeniu.

? Skąd biorą się owoce? Dlaczego owoce tak różnorodne? Dlaczego roślinie owoce, które tak

smakują zwierzętom i człowiekowi?

Przy pomocy owoców rośliny rozpowszechniają swoje nasiona. Owocnia rozwija się ze ścianki zalążni i jest złożona z zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej warstw (ryc. 157). Pod owocnią owocu znajdują się jedno lub kilka nasion.

Owoc – to część rośliny, która rozwija się

z kwiatu przy dojrzewaniu nasion.

Zewnętrzna warstwa

Środkowa warstwa Owocnia

Wewnętrzna warstwa

Łupina nasienna

Zarodek Nasienie

Bielmo

Ryc. 157. Schemat budowy wewnętrznej owocu

Wiadomo wielu różnych rodzajów owoców różniących się w pierwszą kolej:

1) według rozwoju z prostego lub złożonego słupka;

2) według budowy owocni (sucha lub mięsista);

3) według liczby nasion w owocu (jednonasienne lub wielonasienne);

4) według zdolności pękać lub rozpadać się.

Kiedy owoce powstają z kwiatów o wielu słupkach, to nazywają się owocami zbiorowymi i odpowiednio mogą nazywać się wielomieszkiem (złożone z kilku mieszków) (orliki, knieć), wieloorzeszkiem(jaskier, poziomka), owocem szupinkowym (dzika róża), wielopestkowcem (jeżyna, malina) (ryc. 158).

a b c

Ryc. 158. Owoce utworzone z kwiatów o wielu słupkach prostych:

a – wielomieszek orlików; b – wieloorzeszek poziomki; c – wielopestkowiec maliny

Z kwiatostanów ze zwarcie rozmieszczonymi kwiatami powstają owocostany, które w życiu codziennym ciężko odróżnić od zwykłych owoców. Takim jest owocostan morwy miękisz, którego utworzony rozrośniętymi listkami okwiatu wokół owoców-orzeszków, figowca z owocami orzechami (nie nasionami!) w środku, ogromne kwiatostany ananasów (ryc. 159).

Owocostan – zwarty zbiór owoców utworzony z kwiatostanu.

Olbrzymia różnorodność owoców zapewnia rozpowszechnienie roślin kwiatowych jednostką rozpowszechnienia, których może występować jak nasienie, tak i cały owoc lub jego część. Czasem nasiona prosto padają blisko rośliny macierzyńskiej. Czasem one z siłą wyrzucają się z pękającego owocu jak u niecierpka i żółtej akacji lub wytryskują się na odległość do 10 metrów z cieczą owocu, jak z owocu tryskawca sprężystego.

a b c

Ryc. 159. Owocostany: a – morwy; b – figowca; c – ananasa

Woda roznosi pływające suche pestkowce rozpowszechnionego wzdłuż wybrzeża krajów tropikalnych kokosu, otoczone woreczkiem orzechy turzyc, zanurzone w śluzie nasiona grzybienie i nurzańca. Wiatr roznosi podobne do pyłu nasiona storczyków, skrzydełkowe owoce jesionu i klonu, okryte włoskami nasiona wierzbówki i niełupki ze spadochronikami mniszka. Z otwartych torebek na sprężystych suchych łodygach (tak jak u maku) nasiona wyrzucają się, kiedy ich kołysze wiatr lub zwierzęta.

Kiedy zwierzęta zjadają mięsiste owoce, nasiona mogą przykleić się do ich ciała (na przykład dziobu ptaka) i być przniesionymi na duże odległości. A często nasiona lub pestki przechodzą nieuszkodzone przez układ trawienny zwierzęcia, nawet lepiej po tym kiełkują. A ot lepkie owoce szałwii lepkiej, czepne zadziorki koszyczków łopianu, okryte haczykami części owoców marchewki są przenoszone na powierzchni ciała zwierząt.

Człowiek rozpowszechnia nasiona roślin na obuwiu i odzieży, na kołach transportu i z ładunkami. Tak z Ameryki do Europy trafiły chwasty ambrozja i cyklachena pyłek, których wywołuje silne uczulenie u wielu ludzi. Natomiast babka duża stała mieszkanką Ameryki. Niektóre chwasty dostosowały się do rytmu siewu i zbierania plonów, sposobów oczyszczania ziaren roślin uprawnych i teraz człowiek sam rozpowszechnia te rośliny siewem, ponieważ bardzo ciężko pozbyć się ich w materiale siewnym.

WNIOSKI

1.Owoc rozwija się z kwiatu przy dojrzewaniu nasion.

2.Owoc zapewnia rozpowszechnienie nasion. Nasiona roślin kwiatowych wysypują się z owoców lub rozpowszechnia się cały owoc albo jego część.

3.Różnorodność owoców powiązana z różnymi sposobami rozpowszechnienia roślin.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Owoc, owocostan.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co to takie owoc?

2. Według jakich cech rozróżniają rodzaje owoców?

3. Przy pomocy, czego rośliny mogą rozpowszechniać się na nowe tereny?

4. Jakie cechy owoców i nasion właściwe roślinom rozpowszechnianym wiatrem?

5. Jakie cechy owoców i nasion właściwe roślinom, które rozpowszechniają się zwierzętami?

ZADANIA

Zastanów się i daj odpowiedź na zapytania.

Lekkie owoce niełupki mniszka lekko podchwytują się wiatrem i roznoszą się na duże odległości dzięki spadochronikom. Natomiast owoce skrzydlaki klonu i jawora stosunkowo ciężkie, chociaż też rozpowszechniają się wiatrem. Jak myślisz, na czym polega różnica w mechanizmie rozpowszechnienia tych owoców? Dlaczego owoce ze skrzydełkami właściwe właśnie drzewom?

§ 37. RUCHY ROŚLIN

ü Dowiesz się o tym, jak rośliny zmieniają położenie swoich narządów w przestrzeni i jakie to ma znaczenie.

? Czy rośliny śpią? Dlaczego pęd rośnie do góry do Słońca, a korzeń w głąb Ziemi? Jak rośliny

czepne i wijące się nachodzą oporę? Dlaczego ludzie mówią „mimoza wstydliwa”?

Wśród organizmów fotosyntezujących zdolność do poruszania posiadają tylko jednokomórkowe i nieliczne wielokomórkowe glony. Typowe rośliny są przytwierdzonymi i one nie zdolne zmieniać swoje położenie w przestrzeni. Określonej „biernej” ruchliwości roślinom nadają ich podziemne lub nadziemne pędy, w pierwszą kolej, kłącza i wąsy pomagające roślinie „przerastać” na inne miejsce. Jednak, prawdziwe ruchy, czasem – dość prędkie, można obserwować u poszczególnych narządów roślin.

Ruchy rośliny w procesie jej wzrostu kierunek, których wyznacza bodziec (czynnik zewnętrzny), nazywają się ruchami wzrostowymi.

Ponieważ rośliny dokonują fotosyntezy, to ich pędy rosną, a liście powracają się swymi blaszkami liściowymi w kierunku źródła światła. To jest dobrze widoczne u roślin na parapetach, ponieważ światło do pokoju zawsze trafia przez okno. Natomiast korzenie znajdujące się poza glebą rosną w kierunku od źródła światła (ryc. 160, a).

Kierunek światła Kierunek siły ciężkości

a b

RYC. 160. Ruchy wzrostowe roślin

Wskaźnikami określającymi ruchy wzrostowe oprócz światła i siły ciężkości mogą występować różnorodne substancje chemiczne, pola elektryczne, ciepło i in.

Ruchy roślin mogą być wywołane nieukierunkowanym czynnikiem zewnętrznym, na przykład, zmianą temperatury. Kierunek takich ruchów wyznacza się właściwościami samej rośliny.

Tak, kwiaty tulipanów o krokusów otwierają się w odpowiedź na podwyższenie temperatury. Gdy tulipany odczuwają różnicę temperatury o 1°C, to wrażliwość krokusów wynosi 0,2°C. blaszki liściowe niektórych roślin reagują na obniżenie temperatury zwijaniem. Podobną bywa i reakcja na oświetlenie. W ciemnościach niektóre rośliny „zasypiają”- zamykają kwiaty (grzybienie) lub koszyczki (mniszek), składają liście (szczaw) (ryc. 161, a, b). A ot kwiaty nocne w ciemnościach otwierają się. Znany kaktus selenicerus („królowa nocy”) (ryc. 163) zakwita równie przez 12 godzin

a b c

Ryc. 161. Ruchy roślin wywołane nieukierunkowanymi Ryc. 162. Samodzielne ruchy:

bodźcami zewnętrznymi (a, b, c) zakręcania wąsów

po ostatniej zamianie ciemności na światło i kwitnie tylko jedną noc. Koszyczki słonecznika schylają się w stronę słońca (ryc. 169).

Ryc. 163. Kaktus Selenicereus

Ryc. 164. Pole słoneczników

Bardzo często takie ruchy są skutkiem wstrząsu lub dotknięcia. Raptowne opuszczanie i składanie liści mimozy wstydliwej wskutek utraty wody nasadami ogonków zdolne odstraszyć zwierzę roślinożerne (ryc. 161, b). Liście-pułapki roślin owadożernych rosiczki okrągłolistnej i muchołówki amerykańskiej (ryc. 122, 125) reagują na dotknięcie, jednak reakcja nie będzie długotrwałą przy pobudzeniu czynnikiem nieożywionym. Tylko substancje chemiczne ciała ofiary potwierdzają roślinie, że pułapka powinna pracować do tej pory, dopóki nie ustanie trawienie. Świadczy to o tym, że ruchy u roślin mogą wywoływać i substancję chemiczne.

Ruchy samodzielne roślin nie zależą od zewnętrznego czynnika pobudzającego. Wierzchołki pędów wielu roślin i wierzchołki wąsików w ciągu wzrostu dokonują wzrostowe ruchy spiralne (ryc. 165, 162). Dzięki nim wijące się pędy i wąsy owijają podporę. Ciekawie, że dla każdej rośliny może być właściwy swój własny kierunek ruchów spiralny – za strzałką zegarkową lub przeciw niej.

Poruszać się zdolne i martwe części roślin. Bardzo rozpowszechnione ruchy higroskopijne wywoływane zwilżeniem lub wysychaniem zgrubiałych i niezgrubiałych ścian komórkowych lub zdrewniałych i niezdrewniałych tkanek. Ruchami higroskopijnymi wyznaczają się mechanizmy otwierania wielu owoców suchych.

Поиск по сайту: