Распаусюджванне марксизму. Рэвалюцыйна-дэмакратычны Рух у другой палове XIX ст.

В 80-е годы стали создаваться кружки среди рабочих, где изучались произведения К. Маркса и Ф. Энгельса. Первый кружок был создан в Минске студентом Э. Абрамовичем. Летом 1885 г. в марксистских кружках занималось 130 рабочих. Новый этап в распространении марксизма связан с возникновением группы «Освобождение труда», возникшей в 1883 г. в Женеве. Рабочее движение Беларуси сливается с общероссийским социал-демократическим движением. Членами группы были уроженцы Беларуси И. Гецев, А. Гуринович, С. Левков, А. Трусов и др. На активизацию социал-демократического движения в Беларуси оказал влияние созданный в 1895 г. в Петербурге «Союз борьбы за освобождение рабочего класса». Его членами были уроженцы Беларуси: Л. Лепешинский, М. Левашкевич, Т. Максимов и др. В сентябре 1895 г. в Вильно для переговоров с местными социал-демократами приезжал В.И. Ленин. Во второй половине 90-х гг. социал-демократические организации действовали в Минске, Гомеле, Витебске, Сморгони, Ошмянах, Брест-Литовске, Гродно, Пинске. Члены социал-демократических организацией проводили политическую агитацию среди рабочих, распространяли листовки и революционную литературу, руководили стачечной борьбой рабочих. Активизация революционного движения, рост социал-демократических организаций делали насущным создание единой всероссийской организации. В марте 1898 г. в Минске состоялся I съезд социал-демократических организаций России, и было провозглашено создание Российской социал-демократической рабочей партии (РСДРП). В рабочем и социал-демократическом движении Беларуси в конце 90-х гг. появились свои специфические черты: стремление еврейских, литовских и польских социал-демократов создавать рабочие организации по национальному признаку. Были созданы социал-демократические организации Королевства Польского (в 1900 г. социал-демократия Королевства Польского и Литвы), «Всеобщий еврейский союз в Литве, Польше, России» (Бунд).

Распаўсюджванне марксізму ў Беларусі. Першыя сацыял-дэмакратычныя арганізацыі.

Пад’ем рэвалюцыйнага руху ў 80-я – пачатку 90-х гг. садзейнічаў абуджэнню інтарэсу рабочых да палітычнага жыцця, распаўсюджванню сярод іх марксісцкіх ідэй.

Знаемства з марксісцкай літаратурай у Беларусі адносіцца яшчэ да сярэдзіны 70-х гг., калі ў асобных народніцкіх гуртках разам з работамі Дарвіна і Ласаля вывучаліся працы К.Маркса і Ф.Энгельса. Многае для распаўсюджвання ў Беларусі зрабілі польска партыя “Пралетарыят” (1882) і асабліва група “Вызваленне працы” (1883), у дзейнасці якой актыўна ўдзельнічалі беларускія народнікі А.Трусаў і С.Пяўкоў, пісьменнік і рэвалюцыянер А.Гурыновіч. У другой палове 80 – пачатку 90-х гг. у Мінску (Э.Абрамовіч, Л.Гурвіч, С.Трусевіч), Гродне (Н.Дзем’яновіч, С.Галюн), Віцебску (М.Сакоўкін-Заслаўскі і яго жонка П.Дубінская), Гомелі (А.Поляк) былі арганізаваны марксісцкія гурткі і групы, у якіх вывучаліся працы К.Маркса і Ф.Энгельса. Першыя марксісцкія гурткі ў Беларусі былі нешматлікімі і слаба звязанымі з масавым рабочым рухам.

Якасна новы этап марксізму пачынаецца з сярэдзіны 90-х гг., калі ў выніку стварэння ў Пецярбургу “Саюза барацьбы за вызваленне рабочага класа” (1895) рабочы рух Беларусі злучаецца з агульнарасійскім сацыял-дэмакратычным рухам. Членамі “Саюза барацьбы” былі ўраджэнцы Беларусі Л.Лепяшынскі, М.Левашкевіч, Т.Максімаў і інш. Вялікае значэнне для развіцця рэвалюцыйнага руху ў Беларусі меў прыезд У.І.Леніна ў Вільню для перагавораў з мясцовымі сацыял-дэмакратамі і аказання дапамогі зборніку “Работнік”, у якім друкаваліся паведамленні аб сацыял-дэмакратычным і рабочым руху ў гарадах Літвы і Беларусі. У другой палове 90-х гг. сацыял-дэмакратычныя арганізацыі ўжо існавалі ў Мінску, Гомелі, Віцебску, Смаргоні, Ашмянах, Брэст-Літоўску, Гродне, Пінску. Яны праводзілі палітычную агітацыю сярод рабочых, распаўсюджвалі лістоўкі і рэвалюцыйную літаратуру. Пад непасрэдным уздзеяннем сацыял-дэмакратаў з другой паловы 90-х гг. актывізуецца стачачны рух беларускіх рабочых.

8. Утварэнне ППС, ППС на Литве, Бунд, РСДРП, ПС-Р, БСГ.

Бунд-Всеобщий европейский рабочий союз в Литве, Польше, России.- лидер рабочего движения. Создан в Вильне (1897.)

РСДРП- в минске на съезде представителей ряда социал-демократических органов России (1898)

ПСР (эсеры)- партия социалистов-революционеров. Созданеа в 1902 г Часть членов партии выбвие народники,видели путь к решению аграрногов попроса через социализацию земли-уравнеительнон наделение землёй тех, кто её обрабатывает. Другая часть эсеров оставались на позицииполитического террора (убийства высших чиновников).

БСГ- Создана в 1903 в Вильно. Среди основателей руководителей были братья Луцкевичи, а. Пашкевич. Выступали за образование на территории Беларуи независимой демократической республики,а затем за государственную автономию

У рабочым і сацыял-дэмакратычным руху Беларусі ў канцы 90-х гг. з’яўляюцца і свае спецыфічныя рысы: імкненне яўрэйскіх, літоўскіх і польскіх сацыял-дэмакратаў стварыць рабочыя арганізацыі па нацыянальнай прыкмеце. Гэта была своеасаблівая рэакцыя на нацыянальную палітыку ўрада (напрыклад, “яўрэйскае заканадаўства” 80-90-х гг.).

У верасні 1897г. у Вільні адбыўся з’езд прадстаўнікоў яўрэйскіх сацыял-дэмакратычных арганізацый Вільні, Мінска, Віцебска, Беластока, Коўна, Варшавы, на якім было абвешчана стварэнне “Усеагульнага яўрэйскага саюза ў Расіі і Польшчы” (Бунда). Бунд фактычна дзейнічаў як самастойная арганізацыя. Ен праводзіў свае з’езды, меў свой ЦК і друкаваны орган, Замежны камітэт. На IV з’ездзе (1901г.) Бунд прызнаў сіянісцкую ідэю аб існаванні яўрэйскай нацыі і абвясціў сябе адзіным прадстаўніком яўрэйскага пралетаріяту ў Расіі. Эканамічны крызіс, а таксама поспех прапаганды “паліцэйскага сацыялізму” ў Мінску выявіў памылковасць арыентацыі Бунда на эканамічную барацьбу як галоўны напрамак дзейнасці рабочых. Упэўненасць Бунда ў тым, што толькі нацыянальная арганізацыя рабочых можа найлепш абараніць іх інтарэсы, прывяла сацыял-дэмакратыю Беларусі да расколу на тры групы. Так, берасцейская арганізацыя і частка гродзенскай безагаворачна далучыліся да бундаўцаў. Пакінутыя гродзенскія сацыял-дэмакраты, якія адмовіліся ад узаемадзеяння з расійскім пралетарыятам, уступілі ў Польскую сацыялістычную партыю (ППС).

Рост рэвалюцыйнага руху, павелічэнне колькасці сацыял-дэмакратычных арганізацый, пашырэнне сферы іх дзейнасці ў розных рэгіенах Расійскай імперыі, імкненне падпарадкаваць свайму ўплыву рабочы рух – усе гэта зрабіла неабходным стварэнне адзінай партыі. Гэта задача была выканана ў сакавіку 1898г., калі ў Мінску адбыўся I з’езд сацыял-дэмакратычных арганізацый Расіі, абвясціўшых стварэнне Расійскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі (РСДРП). Пасля з’езда мясцовыя сацыял-дэмакратычныя арганізацыі сталі называцца камітэтамі РСДРП.

Агульнарасійская Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў утварылася ў першай палове 1902г. шляхам аб’яднання шэрагу рэгіянальных леванародніцкіх арганізацый і груп. Цэнтр партыі знаходзіўся ў Мінску. Ідэялогія і тактыка партыі выпрацоўвалася ў газеце “Революционная Россия” і часопісе “Вестник русской революции”. ПСР выступала за знішчэнне самадзяржаўя і памешчыцкага землеўладання, устанаўленне ў Расіі федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі, атрыманне права яе народам на самавызначэнне свайго лесу, пабудову сацыялістычнага ладу на аснове сацыялізацыі зямлі з ураўнальным землекарыстаннем і распаўсюджання кааперацыі. Партыя не аддзяляла клас наемных рабочых ад працоўнага сялянства, аб’ядноўвала іх адным паняццем “рабочы народ”. Выключна важнае значэнне ў барацьбе з царызмам эсэры надавалі індывідуальнаму палітычнаму тэрору, якім займалася спецыяльная Баявая арганізацыя. Адсутнасць у ПСР да канца 1905г. афіцыйнай праграмы прыводзіла да разнагалоссяў і супярэчнасцей у трактоўцы прынцыповых пытаннях, звязаных з ацэнкай тагачаснага дзяржаўнага ладу, класавай сутнасці палітыкі і характару рэвалюцыі, якая наспявала.

Да ліку першых сацыялістычных партый, створаных у Расійскай імперыі, адносілася Польская партыя сацыялістычная. У праграме ППС, прынятай на з’ездзе ў Парыжы ў 1982г., заяўлялася, што яе канчатковай мэтай з’яўляецца “заваяванне палітычнай улады пралетарыяту і праз пралетарыят” і пабудова сацыялістычнага ладу шляхам паступовага пераходу зямель, сродкаў вытворчасці і камунікацыі ў грамадскую ўласнасць. Галоўнай з першачарговых задач абвяшчалася заваяванне незалежнай Польскай рэспублікі, заснаванай на ўсеагульным выбарчым праве з тайным галасаваннем, народным заканадаўстве, іншых дэмакратычных правах і свабодах. У барацьбе за незалежнасць ППС разлічвала на ўзаемадзеянне з усімі непралетарскімі нацыянальна-патрыятычнымі арганізацыямі Польшчы. Прадугледжвалася добраахвотнае аб’яднанне з іншымі народамі на прынцыпах федэрацыі. З’езд прызнаў неабходнасць пашырэння дзейнасці ППС на правінцыі, раней звязаныя з Польскай рэспублікай, гэта значыць на Літву, Беларусь і Украіну, для стварэння разам з літоўскімі, беларускімі і ўкраінскімі арганізацыямі аб’яднанай палітычнай сілы з мэтай вызвалення краю ад прыгнету царызму. Задача звяржэння царызму ў саюзе з расійскім вызваленчым рухам не ставілася.

У верасні 1902г. групы ППС, якія дзейнічалі ў Літве і Заходняй Беларусі, аб’ядналіся ў рэгіянальную арганізацыю – ППС у Літве. Яна заявіла аб агульнасці мэт пралетарыяту Польшчы і Літвы, пастаўленага перад неабходнасцю барацьбы з царскім дэспатызмам за незалежнасць сваей радзімы, а затым і за пабудову сацыялістычнага ладу. ППС у Літве паставіла перад сабой задачу аб’яднаць усе мясцовыя сацыялістычныя арганізацыі, каб агульнымі сіламі знішчыць агульнага ворага. ППС у Літве падзяляла ідэі не марксісцкага, а народніцкага сацыялізму. Галоўны матыў агітацыі – сацыяльна-палітычны. Стваральнікі партыі мелі на мэце аб’яднаць пад сваім кіраўніцтвам усе антыўрадавыя сілы ў Літве і Беларусі. Фактычна ППС у Літве супрацьпастаўлялася спробам стварэння беларускай нацыянальна-дэмакратычнай партыі, якія ў той час актывізавалітся. Каб прывабіць беларусаў, яна ў сваіх беларускамоўных выданнях не засяроджвала ўвагі на польскім нацыянальным пытанні. Лозунг барацьбы за незалежнасць Польшчы не ўпамінаўся. Разам з тым цалкам замоўчвалася і беларускае пытанне – у брашурах не сустракаліся нават словы “беларусы” ці “Беларусь”.

Створана БСГ ў канцы 1902г. пад назвай Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ) на аснове гурткоў беларускай студэнцкай і вучнёўскай моладзі ў Мінску, Вільні, Пецярбургу пры актыўным удзеле сяброў ППС. Стваральнікі і кіраўнікі: браты Іван і Антон Луцкевічы, А. С. Пашкевіч (Цётка) і іншыя. Пачаткова БРГ не мела ўласнай праграмы. На 1-м з'ездзе (Вільня, 1903 г.) БРГ была прынятая праграма ППС; у праграме БРГ характарызавала сябе як арганізацыю «беларускага працавітага народа». Сваёй канчатковай мэтай абвясціла знішчэнне капіталістычнага ладу і пераход у грамадскую ўласнасць зямлі, сродкаў вытворчасці, бліжэйшай задачай — звяржэнне самадзяржаўя ў Расіі. У нацыянальным пытанні формай забеспячэння нацыянальнай свабоды прызнавала незалежную дэмакратычную рэспубліку.

БРГ выступала за прамое, агульнае, роўнае выбарчае права з тайным галасаваннем, народнага заканадаўства, раўнапраўя ўсіх людзей незалежна ад полу, нацыянальнасці і веравызнання, свабоду слова, друку, сходаў, забастовак, 8-гадзінны рабочы дзень, бясплатную медыцынскую дапамогу. У аграрным пытанні праграма прадугледжвала скасаванне прыватнай зямельнай уласнасці, абвяшчала права кожнага чалавека на апрацоўку зямлі сваімі рукамі. У праграме спалучаўся рэвалюцыйны дэмакратызм з народніцкім (сялянскім) сацыялізмам.

Дакладны час перайменавання БРГ у БСГ не высветлены (па адных звестках у 1903г., па другіх — у 1906г.). У 1903—1904гг. БСГ узаемадзейнічала з Польскай сацыялістычнай партыяй (ППС), Партыяй сацыялістаў-рэвалюцыянераў (ПСР), Літоўскай сацыял-дэмакратычнай партыяй, выдавала разам з імі нелегальную літаратуру. З канца 1905 г. у Мінску дзейнічала падпольная друкарня БСГ

9. Прычыны i пачатак рэвалюцьп 1905-1907 гг.

Іскрай, што выклікала рэвалюцыйны пажар у Расійскай імперыі, стаў расстрэл 9 студзеня у Пецярбургу масавых мірных шэсцяў рабочых, якія накіроўваліся да Зімовага палаца з петыцыяй аб паляпшэнні становішча народа. Аднак разлікі ўрада запалохаць дэмакратычныя сілы, збіць рэвалюцыйную хвалю праваліліся. Вынік атрымаўся адваротным: была расстраляна не рэвалюцыя, а вера народа ў цара. Хваля выступленняў пратэсту пракацілася па ўсей імперыі, у тым ліку і ў Беларусі. Адбыліся вулічныя дэманстрацыі і масавыя сходы, якія суправаджаліся узброенымі сутычкамі з паліцыяй і вайсковымі патрулямі. Большасцю выступленняў кіравалі мясцовыя арганізацыі РСДРП і Бунда, якія, як правіла, дамаўляліся аб правядзенні сумеснымі намаганнямі агульных акцый, найперш стачак. З гэтай мэтай на кааліцыйнай аснове ствараліся часовыя стачачныя камісіі. У Смаргоні па закліку такой камісіі 13 студзеня спынілі працу каля 3 тыс. чалавек – практычна усе мясцовае рабочае насельніцтва. Агульнымі стачкамі, з удзелам практычна ўсіх мясцовых рабочых, былі ахоплены таксама Гродна, Брэст, Мазыр, Полацк, Слонім. Такі ж характар мелі стачкі ў Мінску, Гомелі, Пінску, але ў гэтых гарадах не ўдалося далучыць да іх найбуйнешыя прадпрыемствы – чыгуначныя майстэрні і дэпо. Выступленнямі ў Гродне і Брэсце кіравалі мясцовыя камітэты Бунда і ППС у Літве. У шэрагу гарадоў (Магілеў, Гомель) паліцыя і салдаты выкарыстоўвалі супраць удзельнікаў дэманстрацый і маніфестацый агнястрэльную зброю, у выніку чаго там былі забітыя і параненыя.

У лютым-сакавіку хваля палітычных выступленняў рэзка знізілася, але ў той жа час шырока разгарнулася барацьба рабочых з прадпрымальнікамі за паляпшэнне свайго эканамічнага становішча. Найбольш значныя эканамічныя стачкі адбыліся ў чыгуначных майстэрнях Пінска, Мінска, на запалкавых фабрыках у Мазыры, Пінску. У барацьбу за паляпшэнне свайго становішча ўсе больш актыўна ўключаліся работнікі сферы абслугоўвання. Некаторыя буйныя эканамічныя стачкі суправаджаліся антыўрадавымі маніфестацыямі. Высокі ўзровень актыўнасці рабочых у эканамічнай барацьбе захоўваўся і ў наступныя месяцы. Колькасць стачачнікаў у кожным з іх не саступала сумарнаму паказчыку папярэдняга года, а ў маі перавысіла яго амаль у два разы. Найбольшы размах у той час набылі стачкі на металаапрацоўчых, дрэваапрацоўчых, харчасмакавых прадпрыемстваў у Мінску, Барысаве, Мазыры, Пінску, Слоніме, Гродне і іншых гарадах. Нярэдка выступленні ахоплівалі ўсе прадпрыемствы пэўнай галіны вытворчасці ў маштабах горада. Як правіла, выступленні заканчваліся поўнымі ці частковымі ўступкамі прадпрымальнікаў. У некаторых выпадках рабочыя дамагаліся ўстанаўлення 8-гадзіннага працоўнага дня.

У той жа час назіраўся рэзкі ўздым палітычнай барацьбы рабочых, які пачаўся ў сярэдзіне красавіка (па старым стылі) ў сувязі са святкаваннем 1 Мая. У красавіцкіх палітычных стачках узялі ўдзел каля 50 тыс. чалавек. Павялічылася таксама колькасць дэманстрацый і асабліва масовак. Палітычнымі выступленнямі рабочых былі ахоплены гарада і мястэчкі.

У чэрвені-ліпені 1905г. шырокі размах у Беларусі набылі выступленні пратэсту супраць крывавых рэпрэсій царызму ў Лодзі, Варшаве, Адэсе. У пачатку ліпеня яны спалучаліся з выступленнямі, на якіх ушаноўвалася памяць ахвяр “крывавай нядзелі” ў Пецярбургу і паўгодзе рэвалюцыі. У Мінску, Бабруйску, Віцебску адбыліся ўзброеныя сутычкі з паліцыяй і казакамі, мелі месца чалавечыя ахвяры. Сотні людзей былі арыштаваны.

У адрозненне ад гарадскіх рабочых, абсалютная большасць сялян працягвала яшчэ верыць цару. Пачатак рэвалюцыі прыкметна адбіўся на дынаміцы сялянскага руху: у студзені-сакавіку 1905г. колькасць выступленняў вырасла. У красавіку-чэрвені сумарны паказчык сялянскіх выступленняў узняўся яшчэ больш. Менавіта гэтымі месяцамі можна датаваць пачатак рэвалюцыі ў беларускай весцы. Пад уплывам агітацыі мясцовых арганізацый РАСДРП, ПСР, Бунда і БСГ у сялянскім руху ў вяснова-летні перыяд 1905г. хутка пашырыліся новыя для яго формы – забастоўкі, палітычныя сходы і мітынгі. Агульнымі сялянскімі забастоўкамі быді ахоплены Ваўкавыскі і Гродзенскі паветы. Шырокі размах набылі сельскагаспадарчыя стачкі ў Мінскім, Бабруйскім, Слуцкім, Брэсцкім і іншых паветах. Галоўнай мэтай барацьбы, якая вызначала характар сялянскага руху, па-ранейшаму з’яўлялася ліквідацыя панскага землеўладанн

.

10. Палитычная барацьба у 1906-1907 гг.

Палітычная барацьба ў 1906-1907 гг.

В конце апреля 1906г. была созвана I Государственная дума. Выборы в Думу проходили на основе антидемократического избирательного закона, опубликованного еще в декабре 1905г. Три четверти рабочих лишались избирательных прав. Выборы были многостепенными, фактически сословными и неравными. Это означало следующее.

Для крестьян устанавливались четырехстепенные выборы: они избирали выборных на волостной сход, который посылал двух уполномоченных на уездный съезд. Последний, в свою очередь, избирал выборщиков на губернское собрание, и только губернские собрания избирали депутатов в Думу. Для рабочих были установлены трехстепенные выборы, для дворян и буржуазии - двухстепенные.

Норма представительства для сословий также устанавливалась различная: дворяне посылали одного выборщика от 2 тыс. избирателей, горожане (буржуазия) -от 4 тыс., крестьяне - от 30 тыс. и рабочие - от 90 тыс. Чтобы дать на выборах преимущество крупной буржуазии, для горожан вводился высокий имущественный ценз. Избирательных прав вовсе не получили батраки, безземельные крестьяне, поденные рабочие, ремесленники и другие категории трудящихся. Не имели избирательных прав женщины, солдаты, матросы, учащиеся. Устанавливался высокий возрастной ценз - право голоса могли получить только лица, достигшие 25-летнего возраста. Избирательных прав лишалось более половины взрослого населения.

Избирательный закон был направлен на то, чтобы отстранить от выборов наиболее революционные элементы и дать максимальные преимущества господствующим классам - помещикам и буржуазии. Наряду с этим царизм рассчитывал на монархические иллюзии крестьянства и надеялся получить в нем опору. Поэтому крестьянам обеспечивалось в Думе значительное количество мест.

I Государственная дума

Еще до созыва Думы ее законодательные права были урезаны. Высший бюрократический орган царской России - Государственный совет - получил права верхней палаты Думы. Половина его членов назначалась царем, другая половина избиралась преимущественно из дворян и крупной буржуазии. Государственный совет имел право не одобрять законопроекты, предложенные Думой. Россия оставалась монархическим государством. Законопроекты получали силу законов лишь после утверждения их царем. Между сессиями Думы царь мог единолично издавать указы, которые затем выносились на утверждение Думы. Законодательные права Думы были, таким образом, незначительными.

Большевики, рассчитывая на новый подъем революционной борьбы, призвали народ к бойкоту Думы. В своей пропаганде они разоблачали реакционный характер царского законодательства. Значительные слои рабочих поддержали тактику бойкота, но крестьянство и мелкобуржуазные слои города верили в Думу, надеясь, что она даст землю крестьянам и облегчит положение народа. Выборы проходили в условиях полицейских репрессий, сопровождались массовыми арестами, обысками, облавами. Тюрьмы были переполнены.

Тем не менее, I Дума оказалась совсем не такой послушной, как рассчитывало царское правительство. Дело в том, что около одной четверти депутатов составили крестьяне, которые объединились в Думе в так называемую трудовую группу (трудовики). Больше всего голосов получили кадеты, которые демагогически обещали народу решить аграрный вопрос и на деле осуществить демократические свободы. Социал-демократическая фракция была невелика и состояла из одних меньшевиков.

Работа Думы проходила в период, когда революция еще не была побеждена и борьба рабочих и крестьян оказывала влияние на позицию отдельных думских группировок.

Аграрный вопрос в Думе

Центральное место в деятельности Думы занял вопрос в Думе, аграрный вопрос. Трудовики выдвинули революционно-демократический проект решения аграрного вопроса: они предлагали всю землю передать в «общенародный земельный фонд», который крестьянские комитеты поделят между земледельцами. Размер выкупа также должен был определяться крестьянскими комитетами. Этот проект вел к ликвидации помещичьего землевладения, хотя и давал помещикам денежную компенсацию за отобранную у них землю.

Аграрный проект кадетов был умеренным. Он предусматривал передачу части помещичьей земли крестьянам за выкуп «по справедливой оценке». Этот проект отразил настроения некоторой части помещиков, которые хотели еще раз провести реформу за счет крестьян.

Депутаты-трудовики клеймили царизм, помещиков, требовали земли и воли для народа.

Роспуск Думы царем

Правительство было недовольно Думой и решило не уступать. В июне 1906г. Дума была распущена царем. Правительство усилило контрреволюционный террор. В августе были введены военно-полевые суды, которые за восемь месяцев приговорили к смертной казни более тысячи человек.

Однако террором и репрессиями, военно-полевыми судами и карательными экспедициями царскому правительству в 1906г. не удалось задушить революцию. Рабочий класс продолжал героическую борьбу. Поэтому правительство, распустив Думу, вынуждено было объявить о выборах в новую Думу, сохранив старый избирательный закон. Оно еще не решалось тогда лишить народ тех завоеваний, которых он добился героической борьбой.

II Государственная дума

В начале 1907г. состоялись выборы во II Государственная дума, дарственную думу. К этому времени спад революции обозначился уже четко. Поэтому большевики решили участвовать в выборной кампании и использовать думскую трибуну для разоблачения царизма и буржуазии. На выборах кадеты потеряли значительное число мест, а левые партии - трудовики, эсеры, социал-демократы - их увеличили.

II Дума оказалась еще более «непослушной», чем первая. Трудовики снова выдвинули свой аграрный законопроект, который вел к ликвидации помещичьего землевладения, т. е. к аграрной революции. Большевики поддерживали требования крестьянских депутатов. Черносотенцы и октябристы объединились против проекта трудовиков, в поддержку внесенного правительством реакционного аграрного законопроекта.

Правительственный законопроект не получил поддержки Думы. Тогда правительство, видя, что революционное движение идет на спад, решило окончательно расправиться с революцией и взять твердый реакционный курс. Против социал-демократической фракции Государственной думы было состряпано провокационное обвинение в подготовке вооруженного переворота. Так как депутаты Думы согласно закону были неприкосновенными (их нельзя было арестовать), правительство предложило Думе вывести депутатов социал-демократов из своего состава. Воспользовавшись задержкой ответа, 3 июня 1907г. царизм разогнал II Думу, отменил избирательный закон 1905г. и издал новый избирательный закон. Вся социал-демократическая фракция была арестована.

11. Беларуси нацыянальны рух у перыяд рэвалюцьп 1905-1907 гг.

Рэвалюцыя садзейнічала ўздыму нацыянальных рухаў прыгнечаных народаў Расійскай імперыі, у тым ліку беларускага. Мэтай беларускага руху было адраджэнне занядбаннага і забытага, афіцыйна непрызнанага мужыцкага этнасу, яго “хамскай” (у вачах паноў і чыноўнікаў) мовы і культуры, барацьба за “пачэсны пасад між народамі”. Арганізатарам, ідэйным і палітычным кіраўніком барацьбы з’яўлялася Беларуская сацыялістычная грамада.

У пракламацыях 1905г. БСГ выступала за ўстанаўленне ў Расіі федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі з супольным соймам (Канстытуцыйным сходам) для ўсіх народаў і прадастаўленне кожнаму народу права мець свій сойм. Па аграрным пытанні прапагандавалася эсэраўская ідэя сацыялізацыі зямлі і ўраўняльнага землекарыстання. Сялянам адрасаваліся заклікі забіраць зямлю ад цара, казны і памешчыкаў сілай, рыхтавацца да ўзброенай барацьбы з царскім войскам. У сакавіку 1905г. БСГ разам з эсэрамі арганізавала ў Менску сялянскі з’езд, які ўтварыў Беларускі сялянскі саюз. Рашэнні з’езда мелі рэвалюцыйна-дэмакратычны характар.

Разам з іншымі рэвалюцыйна-дэмакратычнымі партыямі БСГ байкатавала булыгінскую Думу. У лістоўцы “Царова дума” яна выкрывала ашуканства маніфеста аб скліканні Думы і заклікала да далейшай барацьбы з царызмам.

Агітацыйная дзейнасць БСГ пашырылася ў канцы 1905г., калі яна змагла наладзіць уласную падпольную друкарню ў Менску.

У студзені 1906г. у Менску адбыўся II з’езд БСГ, на якім былі прыняты новая праграма і арганізацыйны статут, выбраны ЦК у складзе Івана і Антона Луцкевічаў, Вацлава Іваноўскага і Алеся Бурбіса. У праграме заяўлялася, што БСГ арганізуе “працавітую беднату Беларускага краю без адрознення нацыянальнасцей” з канчатковай мэтаю замены капіталістычнага ладу сацыялістычным. Бліжэйшай сваёй задачай БСГ абвясціла звяржэнне самадзяржаўя сумесна з пралетарыятам усёй Расіі і выказалася за ўтварэнне Расійскай федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі са свабодным самавызначэннем і культурна-нацыянальнай аўтаноміяй народнасцей. Другі з’езд БСГ адмовіўся ад эсэраўскай ідэі сацыялізацыі зямлі і адобрыў тэзіс аб утварэнні абласнога зямельнага фонду з казённых, удзельных, царкоўных і памешчыцкіх уладанняў, які больш адпавядаў патрабаванню аўтаноміі Беларусі. Ажыццяўленне ўсіх праграмных палітычных і сацыяльных пераўтварэнняў з’езд звязваў з рэвалюцыйным нізвяржэннем самадзяржаўя і скліканнем Устаноўчага сойма для Беларусі на аснове ўсеагульнага, роўнага, прамога і тайнага выбарчага права. Сойм павінен быў выпрацаваць і ўмовы пераходу памешчыцкай зямлі ў абласны фонд і надзялення сялян зямлёю на правах пажыццёвай арэнды. Аб пераходзе сялянскіх гаспадарак на сацыялістычны шлях нават не ўпаміналася.

У чэрвені 1906г. адбылася канферэнцыя БСГ. Па пытанні аб тактыцы яна прыняла рашэнне працягваць самы энергічны байкот Дзяржаўнай думы і адначасова падтрымліваць тыя рэвалюцыйныя патрабаванні, якія зыходзілі ад рэвалюцыйных элементаў Думы і не супярэчылі праграме БСГ. Разам з тым канферэнцыя прызнала, што вялікае рэвалюцыйнае значэнне мае адпраўка ў Думу наказаў і хадакоў ад сялян, і даручыла камітэтам арганізаваць адпаведную дзейнасць. Канферэнцыя заклікала мясцовыя камітэты прыняць самыя рашучыя захады для таго, каб выкарыстаць рэвалюцыйны настрой сялянства з мэтай зліцця сялянскага руху за зямлю з агульным палітычным рухам.

Легальным органам БСГ стала штотыднёвая газета “Наша доля”, якая пачала выдавацца з 1 верасня 1906г. Неафіцыйнымі яе рэдактарамі з’яўляліся браты Луцкевічы, Цётка, Умястоўскі. У газеце апублікаваныя творы мелі рэвалюцыйна-дэмакратычны характар. У сувязі з гэтым на нумары 1, 3, 4 быў накладзены арышт. Наступленне контррэвалюцыі, пагроза закрыцця газеты, аслабленне левага крыла БСГ мелі вынікам з’яўлення ў №4 “Нашай долі” рэдакцыйнага артыкула, у якім у яўнай супярэчнасці з праграмай БСГ заяўлялася, што зямлю трэба здабываць не сілаю, не грабяжом, а законам. Разам з тым рэдакцыя паведамляла аб спыненні выдання газеты. Аднак вакол “Нашай долі” згуртаваліся новыя людзі і забяспечылі выданне 5-га і 6-га нумароў, у ранейшым, рэвалюцыйна-дэмакратычным накірунку. Абодва нумары былі канфіскаваны. Сёмы нумар паліцыя знішчыла ў наборы. У студзені 1907г. газета была забаронена назаўсёды.

Пакінуўшы “Нашу долю”, кіраўнікі БСГ арганізавалі ў Вільні выданне новай штотыднёвай легальнай газеты “Наша ніва”, якая ў першым нумары ад 10 лістапада 1906г. заявіла аб тым, што будзе служыць “усяму пакрыўджанаму беларускаму народу” – руху, накіраванаму на яго нацыянальнае адраджэнне. Вырашэнне асноўных сацыяльна-эканамічных пытанняў яны звязвалі ўжо не з рэвалюцыяй, а з Дзяржаўнай думай. Адпаведная праграма была апублікавана ў “Нашай ніве” ў снежні 1906г. Яна патрабавала ад Думы скасавання ўсіх абмежавальных законаў адносна куплі і продажу зямлі, а таксама цераспалосіцы, “шнуроў і сервітутаў”.

Разам з тым БСГ працягвала нелегальную дзейнасць. У канцы 1906 – першай палове 1907г. выдала некалькі падпольных брашур і лістовак рэвалюцыйна-дэмакратычнага зместу. У першай палове 1907г. і на старонках “Нашай нівы” з’явілася некалькі публікацый, якія паслужылі падставай для абвінавачання яе ў агітацыі супраць тагачаснага грамадскага і дзяржаўнага ладу.

У ходзе выбарчай кампаніі ў II Дзяржаўную думу і пазней газета смела выкрывала яе “ісцінна рускіх”, так і “ісцінна польскіх” шавіністаў як ворагаў беларускага народа, падтрымлівала выбранне “мужыкоў-сацыялістаў”, заклікала сялянскіх выбаршчыкаў аб’яднацца, злучыцца з гарадскімі выбаршчыкамі і не пусціць у Думу памешчыкаў. Узнімаючы аграрнае пытанне, “Наша ніва” ў гэты час неаднаразова адзначала, што на Беларусі зямлі казённай, удзельнай, манастырскай, царкоўнай і касцёльнай так мала, што задаволіць ёю сялян было немагчыма. У гэтай сувязі яна крытыкавала пазіцыю думскіх дэпутатаў ад памешчыкаў Беларусі, якія “частавалі” сялян толькі такою зямлёю і заяўлялі аб недатыкальнасці памешчыцкага землеўладання. Газета падтрымала патрабаванне браць зямлю, “дзе выпадае, і прымусам ад памешчыкаў”. У тым жа нумары яна апублікавала праект зямельнай рэформы, прапанаваны ў Думе літоўскімі сацыялдэмакратамі. Трэцячэрвеньскі дзяржаўны пераварот і наступленне шалёнай рэакцыі прымусілі кіраўніцтва БСГ адмовіцца ад падпольнай дзейнасці і істотна звузіць сацыяльна-эканамічныя, палітычныя і нацыянальныя патрабаванніі ў легальным друку.

Напярэдадні і ў перыяд рэвалюцыі 1905-1907гг. Грамада выступала як леванародніцкая нацыянальная рэвалюцыйна-дэмакратычная партыя. Уплыў БСГ у рабочым руху гарадоў, за выключэннем Менска і Вільні, амаль не адчуваўся, з-за нязначнай колькасці беларускіх рабочых і іх нізкай нацыянальнай самасвядомасцію Асноўным аб’ектам дзейнасці БСГ з’яўлялася вёска – сельскія рабочыя і сяляне-падзёншчыкі. У некаторых паветах яна арганізавала значныя сельскагаспадарчыя забастоўкі, праводзіла мітынгі і палітычныя сходы.

У 1904-1905гг. на Гародзеншчыне распаўсюджваліся беларускамоўныя лістоўкі, выдадзеныя Сацыялістычнай партыяй Белай Русі. Заснавальнікамі яе з’яўляліся студэнты Трускоўскі, Фальскі і Жаба. Лістоўкі СПБР прысвячаліся агульнапалітычным пытанням і заклікам да барацьбы за звяржэнне самадзяржаўя і ўстанаўленне выбарнай народнай улады. Аграрнае і нацыянальнае пытанні ў адозвах не ставіліся, як і пытанні пра сацыялізм.

12. Эканамичнае разв1цце Беларуси у пачатку XX ст.

Эканамічнае развіцце Беларусі ў пачатку XX ст.

К пачатку XX ст. к Беларусі быў завершаны прамыслова-тэхнічны пераварот, і ў асноўных галінах прамысловасці і транспарту канчаткова зацвердзілася перавага машыннай індустрыі. Пачаўся працэс далейшага ўдасканальвання фабрычна-завадской вытворчасці. Кожны год толькі ў Мінскай губерні некалькі дзесяткаў прадпрымальнікаў звярталіся да фабрычнай інспекцыі за дазволам на ўсталяванне паравых катлоў.

Тэмпы тэхнічнага пераўзбраення ў сельскай мясцовасці не надта саступалі гарадам, а па росту нават перавышалі гарадскія паказчыкі. Побач з фабрыкамі і заводамі, як і раней, працягвалі сваю дзейнасць шматлікія мануфактуры, дробныя прадпрыемствы, майстэрні. Яны больш арыентаваліся на мясцовага спажыўца і ў значнай ступені залежалі ад перападаў эканамічнай кан’юнктуры.

Пры захаванні той галіновай вытворчасці, якая склалася ў Беларусі ў XIX ст., амаль у кожнай галіне адбываліся перамены. Па-першае, больш рэзка вызначылася роля адносна буйных прадпрыемстваў – лідэраў у сваей галіне, як старых, так і пабудаваных нанава. Па-другое, ва ўсіх галінах ішла і тэхналагічная перабудова, назіраўся рост энэргаўзбраення праз укараненне не толькі паравых рухавікоў, але і рухавікоў унутраннага згарання і электрарухавікоў. Гэты працэс ахапіў не толькі буйныя, але і параўнальна невялікія прадпрыемствы (друкарні).

Пра якасныя змены ў эканоміцы Беларусі перакаўча сведчыць становішча ў лясной справе. Паралельна з вывазам сырога лесу ў Беларусі ўзнікла шматгаліновая прамысловасць на базе выкарыстання лясных рэсурсаў. Высокатэхналагічнай вытворчасцю, дзе беларускім прадпрыемствам належала значнае месца, быў выраб запалак. Некалькі даволі буйных прадпрыемстваў выраблялі запалкавую саломку, якая знаходзіла збыт і за межамі беларускіх губерняў. Патрэбы чыгунак абслугоўвалі шпалапрапітныя заводы, буйнейшыя з якіх дзейнічалі на станцыі Лунінец і ў Мазыры.

Апроч лесу, другі традыцыйны беларускі тавар – лен – таксама пачаў выступаць на рынку не толькі ў якасці першапачатковай сыравіны. Адкрыцце ткацкай фабрыкі ў мястэчку Дуброўна па вырабу шаўковых і джутавых тканін прывяло да структурных змен у тэкстыльнай прамысловасці, у выніку чаго доля суконных прадпрыемстваў скарацілася.

У шкляной прамысловасці разгарнулася вытворчасць хрустальнага і лямпавага шкла, шкляных электраізалятараў. У харчасмакавай прамысловасці буйнейшым прадпрыемствам заставалася Гродзенская тытуневая фабрыка. Разам з тым менавіта ў гэтай галіне назіраўся самы нізкі ўзровень канцэнтрацыі вытворчасці. Колькасць вынакурных заводаў некалькі паменшылася, але іх вытворчасць узрасла за кошт узбуйнення прадпрыемстваў і паляпшэння тэхналогіі.

В 1900-1903 гг. мировая экономика переживала кризис. В Беларуси он проявился прежде всего в деревообрабатывающей отрасли: снизился спрос на лесоматериалы, производители терпели огромные убытки. В 1901 г. кризис охватил все отрасли промышленности. В результате закрывались предприятия, снижалась заработная плата, сокращалось количество рабочих мест. В то же время экономический кризис ускорил создание в Беларуси акционерных обществ и синдикатов с участием зарубежного и российского капитала.

С 1908 г.после кризиса и депрессии (застоя) в промышленности России начался экономический подъем, продолжавшийся до 1913 г. Промышленный подъем в Беларуси проявился в ускоренном развитии крупной промышленности, которая постепенно вытесняла ремесленное и мелкокапиталистическое производство. Наиболее быстрыми темпами развивалась деревообработка. Возникали монополистические объединения, которые концентрировали значительную часть производства определенной продукции, контролировали объемы производства, цены на продукцию: Комитет спичечных фабрикантов Западного края. Союз лесопромышленников Северо-западного края. Но по уровню монополизации и концентрации промышленности Беларусь по-прежнему отставала от общероссийских показателей. Большую роль в финансировании промышленности стали играть банки - как российские, так и иностранные. Большинство новых промышленных предприятий строилось в городах, что способствовало их развитию. В городах производилось около 31% промышленной продукции. Мелкие промышленные предприятия размещалась в местечках и имениях.

Сельское хозяйство Беларуси в начале XX в. втягивалось в рыночные отношения. Главные отрасли -молочное животноводство и винокурение. В помещичьих и зажиточных крестьянских хозяйствах применялись сельскохозяйственные машины. Отработочная система постепенно вытеснялась капиталистической (с денежной оплатой труда).

В ходе революции 1905-1907 гг. российское правительство по инициативе премьер-министра и министра внутренних дел П.А. Столыпина провело аграрную реформу. 9 ноября 1906 г. был издан указ, позволявший каждому крестьянину выйти из общины и закрепить надельную землю в личную собственность. Крестьяне могли создать отрубное, или хуторское, хозяйство. Частью аграрной реформы, которая была направлена на решение проблемы крестьянского безземелья и малоземелья, являлась организация добровольного переселения крестьян в азиатскую часть России. Экономическаячасть реформы способствовала росту буржуазной земельной собственности и созданию крестьянами-предпринимателями хозяйств фермерского типа.

Социальным результатом аграрной реформы П. А. Столыпина было появление слоя земельных собственников (сельской буржуазии). До 1915 г. около 50% крестьян восточной Беларуси стали собственниками земли. Реформа способствовала ускорению расслоения белорусской деревни: бедняцкие хозяйства составляли 68%, середняцкие - 20%, зажиточные - 12%. Проведение реформы было остановлено Временным правительством в 1917

13. Сталыпинская аграрная рэформа у Белаурс1.

Сталыпінская аграрная рэформа ў Беларусі.

Рэформа ажыццяўлалася ў два этапы. Першы пачаўся з Указа ад 9 лістапада 1906г. Згодна з ім кожны селянін мог выйсці з абшчыны і замацаваць свой надзел у прыватную ўласнасць. Дазвалялася ствараць хутары, што садзейнічала ліквідацыі цераспалосіцы.

Другі этап пачынаецца з Указа ад 29 мая 1911г. Землеўпарадкавальныя камісіі атрымлівалі права прымусова - у мэтах ліквідацыі цераспалосіцы – выдзяліць сялянам зямлю ў адным участку і такім чынам штурхаць іх да перасялення на хутары.

Важная роля ў ажыццяўленні аграрнай палітыкі царызму адводзілася Сялянскаму пазямельнаму банку, на які была ўскладзена задача продажу сялянам дваранскіх зямель, нарэзаных хутарамі, на выгадных для іх уладальнікаў умовах. Ен садзейнічаў выкачванню грашовых сродкаў з вескі на карысць памешчыкаў, дапамагаў апошнім у перабудове іх гаспадаркі на капіталістычных пачатках, насаджаў сялянскае хутарское землекарыстанне. Пазыковая палітыка банка была падпарадкавана хутарызацыі. Банкаўскія пазыкі атрымлівалі далека не ўсе, хто хадайнічаў. Памер пазыкі быў недастатковы. У выніку хутаране даволі часта не маглі выплачваць пазыкі, і іх зямля прадавалася з малатка. У выніку дзейнасці Сялянскага пазямельнага банка, з аднаго боку, узрастала зямельная ўласнасць, умацоўвалася хутарская гаспадарка заможных вярхоў сялянства, з другога – узмацняліся згаленне большасці сялян, кабала і ліхвярства ў весцы.

На Беларусі ў перыяд ажыццяўлення аграрнай рэформы Сталыпіна значнае развіцце атрымала кааперацыя, асабліва арганізацыя ўстаноў дробнага крэдыту. Крэдытныя кааператыва аб’ядноўвалі заможных гаспадароў, даючы ім пазыкі на тэрмін да аднаго года. Сялянская ж бедната фактычна была пазбаўлена магчымасці карыстацца паслугамі сельскіх крэдытных устаноў.

Састаўной часткай рэформы з’яўлялася перасяленне сялян на ўскраіны краіны, перш за ўсе ў Сібір. Такім шляхам меркавалася згладзіць вастрыню малазямелля ў цэнтры і ўзмацніць землеўладанне сялянскай буржуазіі. Так, за 1906-1914 гг. з пяці заходніх губерняў перасялілася каля 350 тыс. чалавек. Найбольш моцная сялянская хваля перасяленняў назіралася ў час палітычнай рэакцыі, калі сяляне страцілі веру атрымаць панскую зямлю на радзіме. Асноўную катэгорыю перасяленцаў складала вясковая бедната. Яны нярэдка за бясцэнак распрадавалі сваю маемасць і накіроўваліся на ўсход. Улады не змаглі належным чынам арганізаваць перасяленне. Незваротная грашовая дапамога сялянам на перасяленчых пунктах была нязначнай.

Аднак, нягледзячы на пэўныя сацыяльна-эканамічныя зрухі, аграрная палітыка Сталыпіна ў Беларусі, як і ў цэлым па краіне, пацярпела няўдачу. Не была дасягнута асноўная мэта рэформы – расчысціць дарогу капіталізму ў весцы, зрабіць так, каб поруч са згалелым сялянствам засталіся памешчыкі, што абуржуазіліся, і сялянская буржуазія, якія поўнасцю самкнуліся б у сацыяльна-эканамічным і палітычным плане з царызмам. На гэтай аснове меркавалася знішчыць перажыткі прыгонніцтва, ліквідаваць дробныя малапрадукцыйныя сялянскія гаспадаркі, ператварыўшы мільены сялян у прамысловых і сельскагаспадарчых рабочых. Напаўпрыгонніцкае землеўладанне скарацілася ў выніку сталыпінскай аграрнай рэформы толькі часткова. Не былі ліквідаваны панскія латыфундыі, што з’яўляліся асновай рэшткаў феадалізму ў весцы. Рэформа не знішчыла і такі перажытак прыгонніцтва, як сервітуты, галоўным чынам зямельныя, якія тармазілі развіцце капіталістычных адносін у сельскай гаспадарцы. Не дасягнула жаданых вынікаў перасяленчая палітыка, на якую ўскладаліся асаблівыя падзеі пры ажыццяўленні рэформы.

14. Беларусь падчас трэцячэрвеньскай палитычнай систэмы.

Пасля паражэння рэвалюцыі 1905-1907гг. у Расійскай імперыі склалася новая палітычная сітуацыя, характэрнай прыкметай якой было ўсталяванне рэакцыі і тэрору. У многіх паветах і гарадах Беларусі да 1909г. дзейнічала “Палажэнне аб узмоцненай і надзвычайнай ахове”. Царская адміністрацыя на месцах карысталася правам выдаваць “абавязковыя пастановы”. Гэтыя дакументы рэгламантавалі ўсе бакі грамадскага жыцця насельніцтва і мелі сілу закону. Складваецца ўражанне, што “абавязковыя пастановы” рэгламантавалі кожны крок жыхароў. За парушэнне ж гэтых правіл вінаватыя караліся турэмным зняволеннем.

Для падтрымкі рэжыму тэрору ў Беларусі дзейнічалі карныя атрады, актывізаваліся суды і паліцыя. Праводзіліся вобыскі, арышты тых, каго ўлады палічылі палітычна ненадзейнымі. Турмы перапоўніліся. Асабліва жорсткімі былі адносіны да рабочага і яго арганізацый. Тых, хто прымаў удзел у рэвалюцыі, звальнялі з працы і заносілі ў чорныя спісы. Уладкавацца на новае месца такім людзям было амаль немагчыма. Адкрыта праследаваліся прафесійныя саюзы. Ніводная спроба стварыць легальныя прафсаюзы ў Беларусі ў гэты час не мела поспеху. Тыя ж арганізацыі, што ўжо існавалі, закрываліся з прычыны незаконных дзеянняў. Незаконнымі абвяшчаліся патрабаванні прафсаюзаў павялічыць заработную плату, правядзенне сходаў без санкцыі паліцыі і інш.

Палітычны тэрор знайшоў свае праяўленне і ў адносінах да друку. Пасля Маніфеста 17 кастрычніка 1905г., які абвясціў свабоду слова ў Расійскай імперыі, былі прыняты часовыя правілы, згодна з якімі адмянялася папярэдняя цэнзура на перыядычны друк. У беларуска-літоўскіх губернях справамі друку кіраваў часовы камітэт па друку, створаны ў сакавіку 1907г. Яго намаганнямі былі закрыты левыя выданні. Асаблівая ўвага надавалася нярускамоўным выданням. Усе, што, на думку цэнзараў, магло быць выкарыстана супраць улад, забаранялася.

15. Беларусь у гады I сусветнай вайны.

Поиск по сайту: