Развитие научных знаний на территории Беларуси в первой половине 19 в.

Беларусь стала объектом исследований российских ученых. Уже в 1773 г. Академия наук послала сюда две экспедиции во главе с И. Исленьевым (астрономическая) и И. Лепехиным (физическая). Интерес к изучению Беларуси проявили польские ученые Т. Чацкий, Ю. Немцевич, И. Лелевель и др. Значительного развития достигла астрономия, математика, медицина - в Виленском университете, агробиология - в Гори-Горецком земледельческом институте. Выделились белорусская археология, этнография, фольклористика, где плодотворно работали З.Я. Доленга-Ходаковский, Т. Нарбут, братья Е.П. и К.П. Тышкевичи, А. Киркор, П.М. Шпилевский. Труды белорусистики, публикации фольклористов, этнографов способствовали пробуждению национального сознания белорусов.

Первая половина ХІХ в. – время возникновения научного белорусоведения. Изучение Беларуси осуществляли Российская академия наук, Русское географическое общество, Вильнюсский университет, Московское общество любителей древностей российских, Виленский музей древностей и Виленская археологическая комиссия, созданные по инициативе Я. Тышкевича

Работа русского ученого К. Ф. Калайдовича “Про белорусскую речь” (1822) - первая попытка научного исследования языка белорусов. Большой интерес к Беларуси проявили польские ученые. Лингвист С. Ліндэ и историк Т. Чацкі первыми заговорили про самобытность белорусского языка и необходимость ее изучения.

В первой половине XIX века. увидели свет многочисленные документы и материалы по истории Беларуси: “Белорусский архив”.И. Григоровича, “Летописец Литвы и русская хроника” И. Даніловіча, “Акты Западной России”, “Книги посольские Метрики Великого княжества Литовского” и др. Изданы “Памятники истории Литвы” Т. Нарбута, вышли в печати русским Уставы Великого княжества Литовского.

Значительный вклад в развитие белорусоведения внесли уроженцы Беларуси: историки Иван Григорович, Игнатий Данилович, автор девятитомной “Истории литовского народа” Теодор Нарбут, Михаил Без-Карніловіч, который в 1855 г. издал в Петербурге “Исторические сведения о знаменательных местах в Беларуси”, лингвисты Иван Носович и Станислав Мікуцкі. Писатель-этнограф Павел Шпилевский являлся автором научно-познавательных произведений “Путешествие по Полесью и белорусскому краю” и “Беларусь в характеристической описаниях и фантастических ее сказках”. На пользу белорусской истории, археологии, этнографии и краеведения работали братья Евстафий и Константин Тышкевичи, ученый и общественный деятель Адам Киркор, публицист и один из первых исследователей белорусской литературы Ромуальд Подберезский.

16. Літаратура на Беларусі ў першай палове 19 ст.

Беларускай літаратуры XIX ст. папярэднічалі багатая пісьменнасць і літаратурна-кніжныя традыцыі Старажытнай Беларусі і Вялікага княства Літоўскага. Важную ролю ў станаўленні новай беларускай літаратуры адыграла нацыянальная культурная ніва народная славеснасць. Яна з’явілася адным з вытокаў самабытнасці беларускай літаратуры. Новая беларуская літаратура фар-міравалася не толькі на ўласным матэрыяле — яна з поспехам выкарыстоўвала класічныя сюжэты, памайстэрску пераносячы іх на нацыянальную эстэтычную глебу. Такім творам з’яўляецца паэма «Энеіда навыварат». Яна належыць да паэтычнага, камедыйна-парадыйнага жанру, які называецца бурлескам (у перакладзе з французскай мовы — «жарт»).

Цэнтральнае месца ў нацыянальнай літаратуры XIX ст. займае асоба Паўлюка Багрыма (1812—1891?) — першага бел арус-кага сялянскага паэта. Дакладна вядома, што нарадзіўся ён у 1812 г. у сям’і вясковага каваля, у мястэчку Крошын сённяшняга Баранавіцкага раёна. У мясцовай парафіяльнай школе бу-дучы паэт атрымаў пачатковую адукацыю. Настаўнікі пазнаёмілі хлопчыка з літаратурай, за-радзіл і ў яго любоў да чытання. У хуткім часе цікавасць да паэзіі выклікала ў Багрьща патрэбу ва ўласнай мастацкай творчасці. У 1828 г. крошынскія сяляне паднялі бунт, накіраваны супраць мясцовага пана. Царскія ўлады жорстка расправіліся з бун-таўшчыкамі: многіх аддалі пад суд і выслалі на катаргу ў Сібір. Не абышло пакаранне і П. Багрыма.Невядома дакладна, калі Паўлюк Багрым напісаў верш «Заиграй, заиграй, хлопчамалы…» Крытыкі схільны сцвярджаць, што гэта адбылося, калі юнаку споўнілася пятнаццаць гадоў. Верш перадае глыбокі смутак прыгоннага юнака і трагізм часу. Песенныя матывы, звароты да мілай маці, да скрыпачкі, цымбалаў, дуды сведчаць пра народна-паэтычныя вытокі твора. Вобразы ваўкалака, каршуна, кажана нагадваюць пра старажыт-ныя міфалагічныя народныя погляды на прыроду і чалавека.

Яркай асобай беларускай культуры XIX ст. з’яўляецца Ян Чачот (1796—1847). Яго творчая спадчына складаецца з беларускіх вершаў, стылізаваных пад народныя песні, польскамоўных твораў, балад, публіцыстычных і навуковых прац, шасці зборнікаў беларускіх народных песень. Галоўны герой беларускіх вершаў — мужык, якога паэт просіць і павучае, ушчувае і выхоўвае.

XIX ст. у беларускай літаратуры вядома арыгінальнымі па сваіх жанравых і тэматычных асаблівасцях творамі Яна Баршчэўскага (1790?—1851), паэта і празаіка, аўтара публіцыстычных артыкулаў, падарожніка і выдаўца, рамантыка і наіўнага рэаліста. Паэт, паводле слоў Падбярэскага, «усю Беларусь ведае як найлепш, бо з трыццаць разоў яе абышоў пешшу…» Непасрэднае знаёмства з людзьмі, гутаркі ў доўгія зімовыя вечары натхнілі Баршчэўскага на стварэнне своеасаблівай казачна-рамантычнай нізкі «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях». Фантастычныя гісторыі кнігі апавядаюць пра дзяцінства чарнакніжніка і прагу чала-векада багацця, заякой губляюццасумленнеі спагадлівасць; пра змяю, якая вылупілася з яйка, знесенага пеўнем; пра змяінага цара, ваўкалакаў лесуноў і інш.

У сярэдзіне XIX ст. узнікла шмат ананімных твораў: вершаў, гутарак, паэм. Сярод іх вершыгутаркі «Праўда», «Вось які цяпер люд стаў», «Вясна гола перапала» і інш. У іх невядомыя аўтары адлюстроўваюць рэальныя малюнкі тагачаснага народнага жыцця, выказваюць здзіўленне, чаму так рэзка змяніўся свет, чаму забытыя ў народзе чалавечыя прынцыпы ўзаемаадносін, заснаваных на любові, паслушэнстве Богу і старэйшым.

Поиск по сайту: