Стандарттар категориялары 15 страница

¤лшемдiк тiзбектердiњ толыќ µзара ауыстырымдылыќпен ќамтылуындаѓы дєлдiк шектерi максимум-минимум єдiсi бойынша есептеледi. Максимум-минимум єдiсiмен есептелу µлшемдiк тiзбектердегi звенолардыњ тек ќана шектi ауытќуларын жєне олардыњ ењ ќолайсыз ќатыстарын ескередi.

Толыќ µзара ауыстырымдылыќпен ќамтамасыз етуде ќ±растырушы звенолардыњ µлшемдерiнiњ ењ ќолайсыз ќатыстары болѓанына ќарамай т±йыќтаушы звеноныњ µлшемдерiн берiлген шекте алу ќажет. Б±л принциптiњ негiзi максимум –минимум єдiсiмен есептеуде жатыр.

Т±йыќтаушы звеноныњ ењ ‰лкен жєне ењ кiшi мєндерiн табудыњ µрнегiн тµмендегiше жазамыз:;

(24)

Бiрiншi тењдiктен екiншi тењдiктi азайтып, оњ жаѓындаѓы м‰шелерiн µздерiнiњ белгiлерiне ќарай топтастырамыз, яѓни.

М±ндаѓы шектi µлшемдердiњ айырмасы дєлдiк шегiн бiлдiредi, сонда

немесе (25)

Яѓни т±йыќтаушы звеноныњ дєлдiк шегi барлыќ ќ±растырушы звенолардыњ дєлдiк шектерiнiњ ќосындысына тењ.

Б±л т‰сiнiктi, себебi т±йыќтаушы звено ењ соњынан табылады жєне барлыќ ќ±растырушы звенолардыњ µлшемдерiнiњ ауытќулары т±йыќтаушы звенолардыњ µлшемдерiнiњ ауытќуларына єсерiн тигiзедi. Сондыќтан оныњ дєлдiк шегi ќ±растырушы звенолардыњ дєлдiк шектерiнiњ ќосындысынан кем болмауы немесе оныњ ќосындысына тењ болуы керек.

Т±йыќтаушы звеноныњ ауытќуларын аныќтауда шектi µлшемдердi номиналды µлшемдердiњ алгебралыќ ќосындысы жєне шектi ауытќулар т‰рiнде кµрсетемiз:

топтастырѓаннан кейiн

Себебi, оњ жаќтаѓы алѓашќы ‰ш м‰шесiнiњ ќосындысы 0-ге тењ болѓандыќтан, µлшемдiк тiзбектiњ жалпы тењдеуi тµмендегiше болады:

осыѓан сєйкес

,

. (26)

Белгiленген ауытќулар тµмендегi шарттарды ќанаѓаттандырулары ќажет:

;

. (27)

Егер жоѓарыдаѓы шарт саќталмаса, онда ауытќу ќайта т‰зетiледi. Егер дєлдiк шегiн аздап кiшiрейту керек болса, онда т‰зету ењ оњай жасалатын жєне µлшенетiн звено арќылы iске асырылады. Егер т‰зету жолымен дєлдiк шегi ±лѓайтылатын болса, онда оны ењ ќиын жасалатын звено арќылы iске асырады.

Т±йыќтаушы звеноныњ жєне барлыќ (бiреуiнен басќа) ќ±растырушы звенолардыњ дєлдiк шектерi белгiлi болѓанда, т‰зетушi звеноныњ дєлдiк шегi тµмендегi µрнек бойынша табылады:

(28)

Егерде жоѓарыдаѓы тењдеудiњ дєлдiк шегi терiс белгiде немесе µте аз болса, онда ќ±растырушы звенолардыњ бiреуi немесе бiрнешеуi ‰шiн дєлiрек квалитет ќолданылуы керек.

Тµмендегi тањдау арќылы ‰лкейткiш т‰зетушi звеноныњ шектi ауытќулары табылады:

(29)

Осыѓан сєйкес тµмендегi тењдеу арќылы кiшiрейткiш т‰зетушi звеноныњ шектi ауытќулары табылады

(30)

Мысал. Берiлгенi: т±йыќтаушы звено - Г=6.

Ќ±растырушы звенолар – Г1=40; Г2=34 мм; Г3=60 мм;

Г4=150 мм; Г5=10.

Шешуi:

8.1. Ќ±растырылу базасы бойынша µлшемдiк байланыстарды аныќтаймыз. ¤лшемдiк тiзбекке т±йыќтаушы звено -Г мен ќ±растырушы звенолар: Г1, Г2, Г3, Г4 жєне Г5 кiредi.

8.2. ¤лшемдiк тiзбектiњ схемасын саламыз (24-сурет).

24-сурет. ¤лшемдiк тiзбектiњ схемасы

Тµмендегi µрнек бойынша µлшемдiк тiзбектiњ д±рыс ќ±растырылуын тексеремiз:

, бiздiњ мысал ‰шiн

Г=Г4-(Г1+Г2+Г3+Г5)=150-(40+34+60+160)=6мм.

8.3. Ауытќулары белгiсiз Г2, Г3 жєне Г4 звенолары ‰шiн дєлдiк шегi бiрлiгiн (i) 1-кестеден [аныќтамалыќ материалдарды ќарањыз] табамыз:

Г2=34 мм; i2=1,71 мкм;

Г3=60 мм; i3=1,90 мкм;

Г4=150 мм; i4=2,50 мкм.

Ауытќулары белгiсiз звенолар ‰шiн дєлдiк шегi бiрлiктерiнiњ ќосындысын табамыз:

.

8.4. Ауытќулары белгiлi звенолар мен т±йыќтаушы звеноныњ дєлдiк шектерiн аныќтаймыз:

ТГ=ESГ-EІГ=100-(-150)=250 мкм;

ТГ1=ESГ1-EІГ1=100-0=100 мкм;

ТГ5=ESГ5-EІГ5=0-(-100)=100 мкм.

8.5. ¤лшемдiк тiзбектiњ дєлдiк коэффициентiн (а) белгiлi дєлдiк шектердi ескере отырып аныќтаймыз:

.

8.6. 2-кесте (аныќтамалыќ материалдардан ќарањыз) бойынша дєлдiк шегiн (квалитетiн) табамыз: яѓни дєлдiк коэффициентi а=8,20 болѓанда дєлдiк квалитетi ІT6-ѓа сєйкес келедi.

8.7. Ауытќулары белгiсiз звенолар ‰шiн ауытќулар белгiлеймiз. Бiраќ дєлдiк коэффициентi (а) кестедегi мєнмен толыќ сєйкес келмегендiктен бiр звеноны т‰зетушi ретiнде ќалдырамыз.

Т‰зетушi звено басќа звеноларѓа ќараѓанда нег±рлым оњай µлшенетiн жєне жењiл жасалатын болуы ќажет.

Бiздiњ мысалда т‰зетушi звено ретiнде Г2 звеносын ќабылдап, ал басќа звенолар ‰шiн 6 квалитет бойынша ауытќулар белгiлеймiз:

Г2=34js6=34±0,008 мм;

Г3=60Іs6=60±0,0095 мм;

Г4=150H6=150 мм.

Ауытќулар негiзiнен ќапсырылатын µлшемдер ‰шiн негiзгi бiлiк ретiнде, ал ќапсыратын µлшемдер ‰шiн негiзгi тесiк ретiнде ќабылдануы керек.

8.8. Т‰зетушi звеноныњ ауытќуларын, кiшiрейткiш звено ретiнде аныќтаймыз:

;

;

8.9. Аныќталѓан ауытќулардыњ д±рыстыѓын тексеремiз:

;

;

;

;

Шарт саќталды, яѓни µлшемдiк тiзбек д±рыс ќ±рылѓан жєне есептелген.

15- практикалыќ сабаќ

Таќырыбы: ''Топтыќ µзара ауыстырымдылыќтыњ єдiсi"

Топтыќ µзара ауыстырымдылыќ єдiсiн ќолдануды тегiстi диаметриалды ќабысудаѓы ќарапайым µлшемдiк тiзбектердi шешуден бастап ќарастырѓан ыњѓайлы. М±ндаѓы тесiк пен бiлiк µлшемдерi-ќ±растырушы звенолар ретiнде, ал сањылау немесе керiлiс-т±йыќтаушы звено ретiнде болады.

Машинаныњ ±заќ ж±мыс жасауы мен сенiмдiлiгiне ќойылатын талаптар, ќонструкцияларды сањылау мен керiлiстiњ жарамдылыќ шектерiн ќатањ шектеуiне мєжб‰р етедi. Б±л µњдеудегi ењ кiшi дєлдiк шегiн белгiлеудiњ ќажеттiлiгiне єкеледi де, б±л жаѓдай бµлшектердi жасаудыњ м‰мкiн еместiгiне немесе ќолда бар жабдыќта жасау экономикалыќ жаѓынан алѓанда µте тиiмсiз екенiн бiлдiредi.

Мысалы, егер жанармай сорабы плунжерлiк ж±быныњ плунжерi мен гильзасыныњ арасындаѓы сањылауы 1-ден 3 мкм дейiн болатын болса, онда оныњ ±заќ ж±мыс жасауы мен сенiмдiлiгiн ќамтамасыз етуге болады.

Мына µрнек бойынша Smax-Smin=TD+Td=3-1=1+1, плунжер мен гильзаны µњдеудегi дєлдiк шегi 1 мкм тењ болуы керек.

Ќабысу диаметрi 8,5 мм болѓандаѓы дєлдiк шегi бiрлiгiнiњ санын табамыз:

a=T/i=1/1=1.

Б±л плунжер мен гильзаныњ µњдеудегi дєлдiгiнiњ 6-шы квалитетiне ќараѓанда 10 есе жоѓары болуы керектiгiн кµрсетедi. М±ндай дєлдiктi µњдеудi ќолданыстаѓы ешќандайда технологиялыќ процестер ќамтамасыз ете алмайды.

Б±л жаѓдайда топтыќ µзара ауыстырымдылыќ єдiсiн ќолдануѓа тура келедi. Б±л єдiстiњ маѓынасы жасалѓан бµлшектердi олардыњ наќты µлшемдерiне жєне бiлiк пен тесiктiњ аттас µлшемдер тобы ќосылыстарын ќ±растыруына байланысты топтарѓа с±рыпталуынан т±рады. (с±рыптап ќ±растыру).

Мысал ретiнде D-75 ќозѓалтќышыныњ цилиндр гильзасы мен поршеньдi µњдеудегi дєлдiк шегi алањы жєне бµлшектiњ тµрт топќа с±рыпталѓандаѓы топтыќ дєлдiк шегi 25-суретте кµрсетiлген.

25-сурет. D-75 ќозѓалтќышыныњ цилиндр гильзасы мен поршень ќабысуындаѓы дєлдiк шегi алањы мен с±рыптап ќ±растырудаѓы топтыќ дєлдiк шегiнiњ схемасы

Суретте кµрсетiлгендей, поршень мен цилиндр гильзасыныњ бiраттас µлшемдiк топтарын ќ±растырудаѓы єрбiр топтардыњ сањылаулары 0,19-дан 0,23 мм дейiн болады, яѓни техникалыќ жаѓдайларѓа сєйкес келедi.

Егерде б±л бµлшектер с±рыптап ќ±растырылмаса, онда поршень-цилиндр гильзасы ќабысуындаѓы µњдеуде белгiленген дєлдiк шектерiнiњ сањылауы 0,13-тен 0,29 мм дейiн кењейiп, ќ±растырудыњ б±л ќабысуындаѓы техникалыќ жаѓдайлар саќталмайды. 0,13 … 0,19 мм дейiнгi сањылаулы ќабысудыњ нєтижесiнде цилиндр ќабырѓасында жырыќтар пайда болып, ќозѓалтќыш iстен шыѓады. Ал 0,23…0,29 мм дейiнгi сањылаулы ќабысулардыњ техникалыќ ресурстары єлдеќайда тµмендейдi.

Сонымен, с±рыптап ќ±растырудыњ кµмегiмен бµлшектердi µњдеудегi белгiлi дєлдiк шектерi арќылы ќабысудыњ дєлдiгiн едєуiр арттыруѓа болады. С±рыптап ќ±растырудаѓы µлшемдiк топтардыњ санын арттырѓаннан ењ ‰лкен топтыќ сањылаулар мен керiлiстер кiшiрейе т‰седi де, ал ењ кiшiлерi- ±лѓаяды, яѓни отырѓызулар т±раќтала т‰седi. Ж±мыс басталар алдында ќозѓалмалы ќабысуындаѓы сањылау жарамдылыѓыныњ нег±рлым аздау болуына ±мтылыс жасау ќажет. Б±л ќабысуды ењ жоѓары техникалыќ ресурспен ќамтамасыз етедi.

Топтыќ µзара ауыстырмдылыќ єдiсi ќабысатын бµлшектердiњ квалитеттерiн арттырмай-аќ ќойылатын талапќа сай т±раќтылыќпен ќамтамасыз етедi. Сонымен, µлшемдiк топтардыњ санын кµбейту ќосылыс дєлдiгiн жєне ќосылыстаѓы сањылаулар мен керiлiстер т±раќтылыѓында арттырады. Б±л с±рыптап ќ±растырудыњ негiзгi артыќшылыѓы. Бiраќ с±рыптап ќ±растыруды ќолдану, ќосымша ќаражат ж±мсауѓа жєне µлшемдiк топтардыњ санын арттыру ж±мсалатын ќаражаттыњ µсуiне єкелiп соѓады.

Сол себептi, ќабысудаѓы сањылау мєндерiне ќойылатын талапќа сай, ењ аз ќажеттi µлшемдiк топтар санын аныќтау керек. Оларды есептеу арќылы немесе тєжiрибе ж‰зiнде ќабылдайды, яѓни S жєне S мєндерi белгiлi болуы ќажет.

Берiлген ќабысудыњ бµлшектерiн µњдеуде ќолданыстаѓы жабдыќпен ќамтамасыз етiлген дєлдiктi бiлуiмiз, єрi басќаша айтќанда TD жєне Td жетерлiктi мєндерi белгiлi болуы ќажет. Барлыќ топтардаѓы сањылаулар мен керiлiстер бiрдей болуы ‰шiн, с±рыптап ќ±растыруда бiлiк пен тесiктi µњдеудегi дєлдiк шектерiн бiрдей етiп ќабылдайды (TD=Td). Яѓни, б±л бiлiк пен тесiктiњ топтыќ дєлдiк шектерiнiњ де бiрдей болатындыѓын бiлдiредi , м±ндаѓы - бiлiктiњ топтыќ дєлдiк шегi , - тесiктiњ топтыќ дєлдiк шегi.

Сонда топтыњ дєлдiк шегiн тµмендегi µрнек арќылы табуѓа болады:

- = +

б±дан = =

Мысал. Тыѓындыќ -бµлгiш ќабыѓыныњ тесiгi ќабысуы ‰шiн ќабылданѓан сањылау

S =16мкм-ден S=8 мкм дейiнгi шекте болуы керек. Сонда топтыќ дєлдiк шегi:

= =(16-8)/2=4 мкм.

¤њдеудегi дєлдiк шегi мєндерi белгiлi болѓандаѓы бµлшектердi с±рыптаудыњ топтыќ саны мен белгiлi талап ќойылѓандаѓы топтыќ дєлдiк шегi мєндерi тµмендегi µрнек бойынша аныќталады.

немесе , (31)

м±ндаѓы Td жєне TD – бiлiк пен тесiктiњ µњдеудегi дєлдiк шегi.

Ќарастырып отырѓандаѓы мысалда диаметрi 25 мм бµлгiш ќабыѓы тесiгiн µњдеудiњ технологиялыќ жетерлiктi дєлдiк шегi =20 мкм, топтыќ дєлдiк шегi =4 мкм ќ±райды. Сонда ќажеттi топ саны

n= TD / =20/4=5.

Экономикалыќ немесе техникалыќ ойластыруларда б±л тесiктi µњдеудiњ TD=80 мкм дєлдiк шегiмен жасау ќажеттiлiгi туындауы м‰мкiн, бiраќ б±л топ сандарыныњ к‰рт µсуiн талап етедi, яѓни

n= TD / =80/4=20.

Барлыќ жаѓдайда шешiм техникалыќ-экономикалыќ талдаудыњ негiзiнде ѓана ќабылданады.

Егерде с±рыптауѓа т‰сетiн бµлшектер тањдалѓан стандартты отырѓызу бойынша жасалатын болса, онда топ сандары тµмендегi ќатынас арќылы аныќталады (25-суреттi ќара):

S=SmincT+IТd+ITD/n , б±дан

n=IТD/ S- SmincT- IТd

Мысалы, D-75 ќозѓалтќышыныњ поршень-цилиндр гильзасы ќабысуы ‰шiн ќажеттi топ саны

n=80/(230-130-80)=4.

Керiлiстiњ т±раќты болуыныњ нєтижесiнде ќозѓалмайтын ќабысуда с±рыптап ќ±растыруды ќолдану ќосылыстыњ сенiмдiлiгiн арттырады.

1 – лабораториялық жұмыс

Метрология және техникалық өлшеулер жөніндегі ұғым

Жұмыстың мақсаты -метрологиялық ұғымдармен және терминдермен

танысу

-оқулықтар мен әдістемелік құралдар бойынша

метрологиялық ұғымдармен және терминдермен

танысу

Приборлар мен -өлшеу құралдары, қондырғылар, альбомдар

қондырғылар және оқулықтар.

Есеп берудің мазмұны -есеп бергенде істелген жұмыстың мазмұны

толық көлемде суреттер және сызбалармен

орындалып, бақылау сұрақтарына жауап

жазылуы керек

Әдебиеттер 1. Серый И.С. Взаимозаменя емость,

стандартизация и технические измерения.

М. Агропромиздат, 1986.

2. Якушев А.И. Взаимозаменя емость,

стандартизация и технические

измерения М.Машиностроение, 1986-352 с.

3.Васильев А.С Основы метрологии и

технические измерения : учеб пособие-

М.:Машиностроение, 1988-240 с.

4. Әубәкіров Ғ. Метрология, стандарттау және

өнім сапасын басқару (оқулық)- Алматы,

Республикалық баспа кабинеті, 1996ж., 140 бет

5.Қодар Е.Т. Өзара ауыстырымдылық,

стандарттау және техникалық өлшеулер. оқу

құралы. Қызылорда: ҚМУ ақпараттық есептеу

орталығы,2002-62 бет.

6. Журавлев А.Н. Допуск и технические

измерения. М. Высшая школа, 1981-256 с.

Жалпы мағлұматтар

Метрология– физикалық мөлшерлерді өлшеуді, әдістерді және құралдарды қамтамасыз ету бірлігі туралы ғылым.

ГОСТ 16263-70 метрология жөніндегі терминдер мен анықтамаларды қарастырады.

Физикалық мөлшерлерді тәжірибе жүзінде арнайы қолдануға арналған техникалық құралдармен тауып белгілеуді өлшеудеп түсінеміз. Өлшеудің негізгі теңдеуінің түрі:
Q = g*u,

мұндағы Q – физикалық мөлшердің мәні;

g – қолданатын бірліктегі физикалық мөлшердің сандық мәні;

u – физикалық мөлшердің бірлігі.

Физикалық өлшем бірлігі /u/ - бұл сапалы түрде физикалық мөлшерді сол табиғатында бағалау үшін келісіліп қабылданған өлшемнің физикалық мөлшері.

Халықаралық деңгейде физикалық мөлшер бірлігін унификациялау (бір жүйеде) үшін Халықаралық бірлік жүйесі СИ құрылған.

Өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық көрсеткіштері

Прибор шкаласының бөлігі -шкаладағы қатар тұрған екі белгінің арасы;

Шкала бөлігінің ұзындығы

(интервалы) -қатар тұрған шкала белгісіне осьтерінің ара

қашықтығы;

Шкала бөлігінің құны-қатар тұрған шкала белгісіне сәйкес келетін мөлшер

мәнінің айырмасы: мысалы прибордың шкала

бөлігінің

ұзындығы (интервалы) 1 мм тең болғанда, 0,002 мм

болады;

Көрсеткіш диапазоны

(шкала бойынша өлшеу) -бастапқы және соңғы мәндермен тұйықталған шкала

мәндерінің облысы, мысалы: оптиметрдің диапазон

көрсеткіші ±0,1 мм;

Өлшеу диапазоны -өлшеу құралдарының қалыптастырылған жарамды

ағаттық шегі белгіленген өлшеу мөлшері мәнінің

облысы;

Өлшеу шегі-өлшеу диапазонының ең үлкен және ең кіші мәні;

Өлшеу күші-өлшенетін бөлшекпен түйесетін жердегі өлшегіштің

ұшының әсер күші;

Өлшеу құралының жарам-

ды ағаттық шегі-жарамды деп кабылданып, қолдануға жіберілетін

өлшеу құралдарының ең үлкен ағаттығы;

Өлшеу құралдарының

қалыптылығы-барлық уақытта да метрологиялық көрсеткіштің

тұрақтылығын білдіретін қасиеті;

Өлшеу ағаттығы-өлшенетін мөлшердің өз мәнімен өлшеу

қорытындысының айырмасы;

Өлшеу дәлдігі-ағаттық нольге жуық қорытындысын білдіретін өлшем

сапасының сипаттамасы. Өте жоғары дәлдікте

ағаттықтың барлық түрі өте төмен болады;

Өлшеу құралдарының

дәлдігі-ағаттығының нольге жуықтауын сипаттайтын өлшеу

құралының сапасы;

Өлшеу приборының сезім-

талдығы-өлшеу құралының белгіні өлшеудегі оның өлшеу

мөлшерінің өлшеудегі қатынасы;

Түзету-жүйелі түрде қайталанатын ағаттықты болдырмау үшін

өлшеу приборының көрсеткішіне немесе өлшеуіштің

номиналды мәніне алгебралық қосу мөлшері.

Бақылау сұрақтары

1. Өлшеу әдістерінің түрлері. Абсолюттік, салыстырмалы, тікелей және жанама өлшеу әдістері дегеніміз не?
2. Жанасу және жанаспайтын өлшеу әдістері.
3. Бақылау түрлері және оның мағынасы.
4. Метр дегеніміз не? СИ жүйесіндегі метрду анықтау?
5. Температураны өлшеу бірлігі. Кельвин және Цельсии градустері, олардың арасындағы байланысы.
6. Ұзындық өлшемі мен бұрыштық өлшем. Осы өлшемдердің түрі. Олардың пайдалану облыстары.
7. Калибрлер. Калибрлердің түрлері, олардың қолдану облыстары.
8. Өлшеу бірліктерін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесіні (ГСИ). ӨМЖ-нің негізгі мақсаттары.

2 – лабораториялық жұмыс

Штангенциркульдің құрылысын үйрену және бөлшектерді өлшеу

Жұмыстың мақсаты -штангенциркульдің құрылысымен танысу, оның

көмегімен бөлшектің өлшемдерін өлшеу әдістерін үйрену;

Приборлар мен

қондырғылар - штангенциркуль өлшеуге арналған бөлшектер,

оқулықтар, плакаттар;

Есеп берудің мазмұны -қысқаша жасалған жұмыс жөнінде өлшеу

қорытындылары, бөлшектердің эскизі, бақылау

сұрақтарына жазудан тұрады;

Әдебиеттер 1. Серый И.С. Взаимозаменя емость, стандартизация и

технические измерения.М. Агропромиздат, 1986.

2. Якушев А.И. Взаимозаменя емость, стандартизация и

технические измерения М.Машиностроение, 1986-352 с.

3.Васильев А.С Основы метрологии и технические

измерения : учеб пособие- М.:Машиностроение, 1988-240 с.

4. Әубәкіров Ғ. Метрология, стандарттау және өнім

сапасын басқару (оқулық)- Алматы, Республикалық баспа

кабинеті, 1996ж., 140 бет

5.Қодар Е.Т. Өзара ауыстырымдылық, стандарттау және

техникалық өлшеулер. оқу құралы. Қызылорда: ҚМУ

ақпараттық есептеу орталығы,2002-62 бет.

6. Журавлев А.Н. Допуск и технические измерения.

М.Высшая школа, 1981-256 с.

7. Деграф Г.А., Утенов К.К. Өзара ауыстырымдылық,

үлгіқалыптау және техникалық өлшеу. Әдістемелік

нұсқаулар. Алматы. ҚазАШИ баспаханасы, 1994. 27 бет

Қысқаша теориялық мағлұматтар

Жазықты және цилиндрлі пішінді бөлшектердің сыртқы және ішкі өлшемдерін өлшеуде ең кең тараған өлшеу құралдарына әртүрлі штанген циркульдер жатады.

Штангенциркульдердің төмендегідей түрлері бар:

а) өлшеу құрылымы біржақты орналасқан және тереңдікті өлшеу үшін арналған сызғышы бар (ШЦ-1);

б) өлшеу құрылымы екіжақты орналасқан (ШЦ-1, ШЦ-II);

в) өлшеу құрылымы біржақты орналасқан (ШЦ-III).

Штангенциркульдің бұдан да басқа арнайы құрылымды түрлері болады. Штангенциркульдің құрылысы салыстырмалы түрде онша қиын емес. Өлшеу құрылымы орналасқан негізгі штангелі сызғышта милиметрлік бөліктер салынған және ондағы жылжымалы рамкіге қосымша шкала-нониус бекітілген.

Нониус– бұл көмекші есеп алу шкаласы, яғни штангелі аспаптың негізгі шкала бөлігін аралығының бөлшек үлесін есептеп шығаруға мүмкіндік береді және есептеу дәлділігін арттырады [7,4 бет].

Нониус бөліктерінің ұзындығымен бөліктердің саны есеп алу мөлшеріне байланысты. Егер негізгі шкаланың бөліктерінің ұзындығы 1мм-ге тең болып, нониустығ есеп алу мөлшері 0,1 мм болса, онда ол 10 бөлуктен тұрады. Ал, нониустың есеп алуы 0,05 мм болса- 20 бөлікті құрайды. Өлшеу құрылымы бар жылжымалы рамканы дәл қою үшін микрометрлік жылжыту қарастырылған. Ол қосымша сығу винті бар рамкіден және баяу жылжыту үшін «винт-гайка» берілісінен тұрады. Өлшеу кезінде рамканың микрометрлік жылжуын баяу, күш түсірмей іске асыру қажет.

Белгі соғуғу арналған арнайы штангенциркульдерде өндірістерде қолданылады. Кейбір штангенциркульдердің рамкасы бұрылмалы өлшеу құрылысымен жасалады. Жылжымалы рамкімен өлшеу құрылымының шарнирлі қосылысының арқасында, өлшеу құрылымы штангіге перпендикулярлы бұрыла алады. Мұндай қосылыс өлшеу құралының өлшейтін денемен түйісуі бір түзудің бойында болмай ақ, өлшей беруіне мүмкіндік береді (әртүрлі жазықтықтарда).

Қарапайым штангенциркульмен ішкі өлшемдерді өлшегенде, негізгі және нониусты шкалалармен анықталатын өлшемге құрылымның қалыңдығын қосу керек

(10 мм).

Нониус бойынша есеп алуы 0,005 мм штангенциркульдерде болады, олардың екі негізгі және екі нониусты шкалалары бар (шкалалардың бір жұбы сыртқы өлшемдерді өлшеу үшін, ал екіншісі ішкісін өлшеуге қажет). Ондай штангенциркульдер ішкі өлшемдерді өлшеуде аз ағаттық жібереді. Әртүрлі типтегі штангенциркульдердің шекті өлшемдері 0-125,...,0-200 мм-ге дейін құрылған. Өлшеу процесінде бөлшектер мен өлшеу құрылымының қозғалысынан пайда болатын ағаттықтарды азайту үшін микрометрлік жылжыманы пайдаланудың қажеттігі жоқ. Оны штангенциркульде өзімізге қажет өлшемді қойғанда ғана пайдалану керек.

Өлшеуге дайындау және штангенциркульмен өлшемді өлшеу

Өлшер алдында штангенциркульді тексеріп алу қажет. Өдшеу құрылымының беті тегіс, қисықсыз және ойықсыз болуы керек. Бұған сенімді болу үшін өлшеу құрылымдарын бір-біріне толық тигізгенде, өлшеу беттерінің арасында саңылау болмауы қажет, яғни негізгі және нониусты шкалалардың нольдік штрихатыр дәлме-дәл келуі керек. Егерде қанағаттарлықтай өлшеу құралдарының штрихтары сәйкес келмесе, онда нониусты шкаланың винтін босатып, оны солға немесе оңға нольдік штрихтар дәл келгенше жылжытып қайта қатайтамыз. Содан кейін өлшеу құрылымын солға жылжытып, жанастырып тексеріп көреміз, себебі винтті қатайтқанда нониусты шкала жылжып кетуі мүмкін.

Поиск по сайту: