Вызваленне Беларусі. Вынікі Вялікай Айчыннай вайны

1. Пачатак вызвалення БССР звязаны з наступлением восенню 1943 г. войскаў Чырвонай Арміі. 28 верасня быўвыз- валены першы раённы цэнтр — г. Камарын, а ў канцы ліста- пада — абласны цэнтр Гомель. У 1944 г. пачаўся завяршаль- ны этап Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войнаў — поўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі і вызваленне народаў Еўропы ад фашысцкага рабства. Значную ролю ў рашэнні гэтых задач адыграла Беларуская наступальная аперацыя пад кодавай назвай «Баграціён».

У красавіку—маі 1944 г. Генеральны штаб Чырвонай Арміі распрацаваў план аперацыі «Баграціён». Для яго ажыццяў-лення прыцягваліся войскі франтоў: 1-га Беларускага (ка-мандуючы генерал арміі К. Ракасоўскі), 2-га Беларускага (ка-мандуючы генерал-палкоўнік Г. Захараў), 3-га Беларускага (камандуючы генерал-лейтэнант I. Чарняхоўскі), 1-га Пры-балтыйскага (камандуючы генерал арміі I. Баграмян), атак-сама Дняпроўская флатылія і партызаны. Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы Савецкага Саюза А. Васілеўскі і Г. Жукаў.

Задума савецкага камандавання заключалася ў наступ-ным. Франты, выкарыстоўваючы дапамогу партызан і мяс-цовых жыхароў, адначасова пераходзяць у наступление на віцебскім, аршанскім і бабруйскім напрамках і магутнымі ўдарамі разбураюць абарону праціўніка, акружаюць і знішча-юць яго групоўкі ў раёнах Віцебска і Бабруйска, а затым на-носяць удары па напрамках на Мінск з мэтай акружэння і знішчэння асноўных сіл трупы армій «Цэнтр» у так званых катлах.

2. Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён» па- чалася 23 чэрвеня 1944 г. нечаканадля ворага. Нямецка-фа- шысцкае камандаванне меркавала, што ўдар савецкіх войс- каў адбудзецца на Украіне. Аднак аперацыя пачалася ў Беларусі праз цяжкапраходныя балоты і лясы, дзе гітле- раўцы ўдару не чакалі. Ужо на трэці дзень наступления быў вызвалены Віцебск, а затым — Орша. Пры вызваленні аршанскай зямлі, у час танкавага дэсанта, быў паранены 19-гадовы радавыЮрьш Смірноў. Ён страціў прытомнасць і быў захоплены фашыстамі ў палон. Ворагі здзекваліся з яго, жадаючы пачуць ваенную тайну. Але Смірноў, распяты фашыстамі на крыжавіне з дошак, застаўся верным прысязе.

Пасля вызвалення Бабруйска разгарнуліся баі на мінскім напрамку. Першым праз замініраваны фашыстамі мост це-раз раку Бярэзіну прарваўся ў г. Барысаў танк Паула Рака. Птлераўцы ўзарвалі мост, і адрэзаныя ад асноўных сіл тан-кісты на працягу 17 гадзін вялі няроўны бой. Экіпаж згарэў у агні, але не здаўся ворагу. Членам экіпажа было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Раніцай 3 ліпеня 1944 г. пачаліся баі за вызваленне Мінска. Першым уварваўся ў Мінск танк камандзіра ўзвода Дз. Фро-лікава. На працягу 3 ліпеня захопнікі былі выбіты з горада. 3 ліпеня святкуецца як дзень вызвалення Беларусі ад нямец-ка-фашысцкіх захопнікаў. Пад Мінскам у «катле» было завершана акружэнне больш чым100-тысячнай групоўкі праціўніка. Фашысцкім войскам так і не ўдалося вырвацца з яго. Частка ўзятых у палон сал-дат, афіцэраў і генералаў прыняла ўдзел у так званым пара-дзе ганъбы летам1944г.уМаскве.Уходзедалейшаганаступлениясавецкіявойскі28ліпенявызваліліБрэст.Нямецкафашысцкіявыгнанызбелзямл.ВыникиУгадывайныБеларусьстрацілабольшзапаловусвайгонацыянальнагабагацця.Быларазбуранабольшасцьгарадоў,спаленытысячысёл.кожны трэци пагиб.сувяз.трансп

42. БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе (1944-1955 гг.). Шляхі і метады аднаўлення эканомікі.

1. Пераход да мірнага жыцця адбываўся ў цяжкіх умовах. У гады вайны Беларусь страціла больш за палову свайго на- цыянальнага багацця. Была разбурана большасць гарадоў, спалены тысячы сёл, амаль поўнасцю перасталі дзейнічаць прамысловасць, транспарт, сувязь. За гады вайны загінуў амаль кожны трэці жыхар рэспублікі.

Асаблівасцю аднаўленчага перыяду стала тое, што Беларусь, якая з'яўлялася часткай адзінай саюзнай дзяржавы, ат-рымала дапамогу ад астатніх рэспублік СССР, якія пазбеглі гітлераўскай акупацыі. Аднаўленне гаспадаркі БССР было праведзена на працягу чацвёртай пяцігодкі (1946—1950 гг.).

2. У час аднаўлення зруйнаванай вайной гаспадаркі перш за ўсё увага была нададзена развіццю цяжкай прамы словасці — машынабудаванню, металаапрацоўцы, электра-энергетыцы. Былі пабудаваны МАЗ і МТЗ. На Мінскім аў-тамабільным заводзе быў асвоены выпуск аўтамабіляў і са-мазвалаў. У 1950 г. выпуск прадукцыі пачаўся на Мінскіх трактарным заводзе, мотавелазаводзе.

У цяжкім становішчы знаходзіўся транспарт, бо ў час вай-ны бёларуская чыгунка была амаль поўнасцю разбурана. Ужо ў 1950 г. даўжыня чыгункі склала 93% ад даваеннай. Былі пабудаваны маеты, вакзалы, паравозныя дэпо і інш.

Ваенныя разбурэнні закранулі таксама сельскую гаспа-дарку. За гады вайны значна скарацілася колькасць жывё-лы, былі знішчаны на вёсцы жыллё і гаспадарчыя пабудо-вы. Захавалася вельмі мала сельскагаспадарчай тэхнікі, так што прыходзілася апрацоўваць зямельныя ўчасткі з дапа-могай коней, а калі іх не хапала, то запрагаліся самі сяляне. 3-за разбурэнняў сельская гаспадарка была не ў стане за-бяспечыць краіну неабходнымі харчовымі прадуктамі. Да 1947 г. існавала карточная сістэма прадуктовага забеспя-чэння насельніцтва.

Аднаўленчыя работы ў сельскай гаспадарцы ў першую чаргу прадугледжвалі аднаўленне калгасаў. Ва ўсходніх аб-ласцях Беларусі гэта адбылося адразу пасля вызвалення ад акупантаў. Іншым было становішча ў заходніх абласцях. Да вайны тут былі аб'яднаны ў калгасы толькі 7% сялянскіх гаспадарак. Таму быў узяты курс на правядзенне суцэлънай калектывізацыі ў сціслыя тэрміны. Ускладняла гэтую задачу наяўнасць на захадзе Беларусі хутароў, якія складалі значную колькасць сялянскіх двароў. Хуткія тэмпы калек-тывізацыі непазбежна вялі да прымусовых метадаў яе ажыццяўлення. Калектывізацыя суправаджалася ліквіда-цыяй гаспадарак кулакоў і перасяленнем іх у Сібір і Казахстан.

43.Развіццё прамысловасці і сельскай гаспадаркі БССР ў 1955 г. – 1980-х гг. ХХ ст.

1. Прамысловае развіццё БССР было звязана з разгор-тваннем навукова-тпэхнічнайрэвалюцыі (НТР), якая ахапіла развітыя краіны свету. НТР прадугледжвала ўкараненне ў вытворчасць новых дасягненняў навукі і тэхнікі. Гэта абумовіла апераджальныя тэмпы развіцця галін прамысло-васці, якія забяспечвалі тэхнічны прагрэс усёй народнай гас-падаркі: машынабудавання і металаапрацоўкі, хімічнай і нафтахімічнай прамысловасці, энергетыкі.

У другой палове 50-х — першай палове 60-х гг. у БССР пабудаваны завод аўтаматычных ліній і ўпершыню ў СССР — завод электронных вылічальных машын (ЭВМ) у Мінску. Пачаў дзейнічаць Полацкі нафтаперапрацоўчы камбінат і ўведзены ў строй буйныя прадпрыемствы хімічнай пра-мысловасці: Гомельскі суперфасфатны і Гродзенскі азотна-тукавы заводы, Салігорскі калійны камбінат. Быў асвоены выпуск акучвальнага трактара «Беларусь», лесавозных аўтамабіляў «МАЗ». Сышлі з канвеера першыя 25-тонныя аў-тасамазвалы «БелАЗ» у Жодзіне. Выдаў першы пракат Ма-гілёўскі металургічны завод. Пачаўся выпуск халадзіль-нікаўз маркай «Мінск».

2. Развіццё сельскай гаспадаркі адбывалася за кошт па-вышэння дзяржавай закупанных цэн на яе прадукцыю, пры-цягнення да непасрэднага ўдзелу ў калгаснай вытворчасці калектываў прамысловых прадпрыемстваў, навуковых і на-вучальных устаноў. Рабіліся спробы павысіць зацікаўле-насць калгаснікаў у павышэнні прадукцыйнасці сельска-гаспадарчай вытворчасці. Адным з прыкладаў дбайнага гаспадарання стаў кал гас «Рассвет» у Кіраўскім раёне Ма-гілёўскай вобласці, які ўзначальваў Кірыла Пракопавіч Арлоўскі. Ён быў адным з арганізатараў партызанскага руху ў Беларусі ў гады грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў, быў цяжка паранены. За мужнасць і гераізм узнагароджаны зоркай Героя Савецкага Саюза. У 1944 г. стаў старшынёй калгаса. За дасягненне высокіх паказчыкаў у сельскагаспа-дарчай вытворчасці удастоены звання Героя Сацыялістыч-най Працы.

Значную ролю ў развіцці сельскай гаспадаркі адыграла перадача сельскагаспадарчай тэхнікі калгасам. У 1965 г. у сельскай гаспадарцы Беларусі працавала ў 5 разоў больш трактароў, у 8 разоў больш камбайнаў і аўтамабіляў, чым у 1950 г., а прадукцыя сельскай гаспадаркі павялічылася на 70%.

Аднак дасягнуты ўзровень развіцця сельскай гаспадаркі аказаўся ніжэйшым за намечаны. Адной з прычын стала па-літыка ў гады кіравання М. Хрушчова. Так, існаваў погляд, што коні як працоўная сіла аджылі сваё, а на змену ім прый-шоў трактар. Таму коней пусцілі пад нож. Склаліся адмоў-ныя адносіны да падсобнай сялянскай гаспадаркі. Пачало-ся прымусовае насаджэнне кукурузы ў якасці галоўнай сельскагаспадарчай культуры літаральна ва ўсіх раёнах БССР незалежна ад кліматычных умоў. Тэта прывяло да ска-рачэння пасяўной плошчы традыцыйных для Беларусі культур.

Размах набыла меліярацыя — асушэнне забалочаных зя-мель. Але ў выніку парушэння тэхналогіі гэтае вельмі неаб-ходнае для Беларускага Палесся мерапрыемства ператварыла ў шэрагу раёнаў балоты ў крыніцы вялізных пыльных бур, якіх раней тут ніколі не было.

3. Паказчыкам сацыяльна-эканамічнага развіцця БССР стала паляшпэнне матэрыяльнага становішча працоўных. Былі ўстаноўлены больш высокія мінімальныя ўзроўні зара-ботнай платы і пенсій. Істотна павысілася аплата працы кал-гаснікаў,якіядагэтагапрацавалітолькізапрацадні. 3 1956 г. калгаснікам сталі назначацца пенсіі па старасці і інваліднасці. Сяляне атрымалі пашпарты і сталі адчуваць сябе паўна-праўнымі грамадзянамі краіны. Шырока вялося жыллёвае будаўніцтва. Сталі хутка будаваць 5-павярховыя дамы з сілікатных блокаў, так званыяхрушчоўкі, паклаўшы пачатак панэльнаму дом.абудаванню. Толькі за 10 гадоў — з 1956 па 1965 гг. — у БССР больш за 3 млн чалавек атрымалі жыллё. Але патрэбнасць у жыллі так і не была задаволена.

44.Грамадска-палітычнае і сацыяльнае развіццё БССР ў 50-я г. – сяр. 80-х г. ХХ ст.

1. Спроба дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця ў БССР была звязана з адыходам пасля смерці ў 1953 г. I. Сталіна ад палітычных рэпрэсій і прыняццем пры М. Хрушчове курсу на пераадоленне адмоўных наступстваў сталінскага палітычнагарэжыму. У 1956 г. на XX з'ездзе Ка-муністычнай партыі Савецкага Саюза (КПСС) упершыню было пастаўлена пытанне аб кульце асобы Сталі на, злоўжы-ваннях у час яго кіравання партыяй і краінай. Пасаду перша-га сакратара ЦК КПБ (Цэнтральнага Камітэта Камуністыч-най партыі Беларусі) займаў, пачынаючы з 1956 г., Кірыла Трафімавіч Мазураў. Мерапрыемствы, якія праходзілі ў СССР і адпаведна ў БССР пасля смерці Сталіна, атрымалі ў літа-ратуры назву палітпыкі «адлігі».

Былі спынены рэпрэсіі, пачала ажыццяўляцца рэабі-літпацыя (аднаўленне добрага імя) бязвінна асуджаных. Было рэабілітавана каля 40 тыс. жыхароў рэспублікі, у тым ліку вядомыя палітычныя дзеячы Беларусі А. Чарвякоў, М. Га-ладзед. Насельніцтва БССР падтрымала палітычны курс кі-раўніцтва. Простыя людзі сталі больш свабодна выказваць свае думкі і жыць больш вольна.

Рабіліся спробы павысіць ролю Саветаў у кіраўніцтве краі-най і грамадствам. Аднак па-ранейшаму выбары ў Саветы насілі фармальны характар, праводзіліся на безальтэрнатыў-най аснове, пад строгім кантролем партыйных органаў.

Аднак «хрушчоўская адліга» праводзілася без уліку аб'ек-тыўных законаў развіцця грамадства і рэальных абставін і характарызуецца як «палітычны волюнтаризм». Праявай волі кіруючай асобы, якая стала вызначальнай для ўсяго грамадства, стала прыняццеў 1961 г. Праграмы КПСС, накіра-ванай на будаўніцтва камунізму ў СССР к 80-м гг. XX ст. Але гэтага не адбылося, а сама праграма засталася толькі на паперы.

2. У 70-х — першай палове 80-х гг. у БССР, як і ў цэлым у СССР, пачынаецца наспяванне застойных з'яў у грамад-ска-палітычным жыцці. Гады кіраўніцтва ў СССР Л.І. Брэж-нева (1964—1982) атрымалі ў некаторых гісторыкаў назву «застою», які прыйшоў назмену «хрушчоўскай адлізе». Пас-тупова адбываўся паварот да кансерватызму — захавання старых камандных метадаў кіравання і кантролю дзяржавы над грамадствам.

Уся ўлада фактычна была ў руках партыйнага апарату. Захоўвалася аднапартыйная палітычная сістэма. Кіруючая роля камуністычнай партыі была замацавана ў Канстыту-цыі СССР 1977 г.

Партыйным кіраўніком у Беларусі з'яўляўся Пётр Мі-ронавіч Машэраў, які з 1965 па 1980 г. узначальваў КПБ. Ён карыстаўся вялікай павагай сярод насельніцтва за прастату, даступнасць, дэмакратычнасць, а таксама як актыўны ўдзель-нік падпольнай і партызанскай барацьбы супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Асаблівасцю палітычнай сістэмы таго часу стала непа-срэднае прамое партыйнае кіраўніцтва эканомікай. Так, на-прыклад, планы пяцігодак прымаліся на з'ездах Камуністыч- най партыі Беларусі (КПБ). На аснове росту эканомікі адбывалася павышэнне жыццёвага ўзроўню насельніцтва, што служыла спрыяльнай базай для фарміравання станоў-чых адносін да палітыкі партыі.

45.Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя рэформы 1985 -1991 гг. ў БССР.

С середины 80-х годов по инициативе нового руководства КПСС во главе с М.С. Горбачевым в СССР начался период радикальных экономических, политических и социальных преобразований, начало которым положили решения апрельского (1985) Пленума ЦК КПСС. Вначале новый курс связывался с идеей ускорения, которая предусматривала повышение темпов экономического развития путем интенсификации производства, структурной перестройки экономики, внедрения достижений научно-технического прогресса, стимулирования труда. Однако принимаемые меры не дали желаемых результатов. Поэтому в июне 1997 г. было объявлено о проведении радикальной экономической реформы. Начался перевод предприятий, объединений, целых отраслей народного хозяйства на полный хозяйственный расчет и самофинансирование. С июля 1998 г. республики стали переходить на региональный хозрасчет, что привело к децентрализации и разрушению единого экономического пространства СССР.

Решение новых задач в Беларуси было осложнено аварией на Чернобыльской АЭС весной 1986 г. Из всех загрязненных территорий (Украина, Россия) 70% пришлось на Беларусь. В зоне радиоактивного заражения проживало 2 млн. 100 тыс. человек. Из оборота было выведено более 20% сельскохозяйственных угодий. Общие расходы, связанные с переселением людей, строительством домов, выплатой компенсации за оставленные жилища и хозяйственные постройки, потерянной техникой (вывозить ее с загрязненных территорий запрещалось) и т.д., составили 16 национальных годовых бюджетов Беларуси. И тем не менее с 1986 по 1990 гг. народное хозяйство Беларуси работало достаточно динамично. Промышленность республики увеличила выпуск продукции на 26%, а производительность труда выросла на 30,1%. Имелись определенные успехи и в сельском хозяйстве. Однако это не являлось свидетельством преодоления факторов экономического торможения. Механизм хозяйствования оставался затратным, экономические преобразования не затронули основ административной системы. Более того, во время перестройки были допущены ошибки, которые способствовали деструктивным процессом. Из-за отсутствия целостной и ясной программы реорганизация велась методом проб и ошибок. Имели место просчеты в инвестиционной и экспортно-импортной политике, в борьбе с нетрудовыми доходами. Был окончательно утрачен контроль над денежным обращением, появились групповые интересы, воровство в крупных масштабах и организованная преступность. Одновременно во многих регионах СССР обозначилась политическая нестабильность. Беларусь на этом фоне оставалась наиболее спокойной.

На рубеже 80-90-х годов обострился экономический кризис. Падал национальный доход, сокращалось производство продукции, появилась безработица, ухудшилось социальное положение граждан. Выход из кризиса тогдашнему руководству виделся в переходе к рыночным отношениям. В октябре 1990 г. Верховный Совет республики одобрил разработанную Советом Министров БССР программу перехода к рыночной экономике. Она предусматривала создание рыночных институтов, приватизацию, демонополизацию, изменение системы государственного регулирования экономики.

Разрыв экономических связей после распада СССР, неизбежный при переходе к рынку спад производства и инфляция, просчеты предыдущего этапа перестройки привели народное хозяйство Беларуси к глубокому экономическому кризису. С 1992 г. началось обвальное падение производства. За 1990-1995 гг. валовой внутренний продукт сократился на 38%, производство промышленной продукции - на 41%, производство продукции сельского хозяйства - на 27%, объем капитальных вложений - на 60%. Экономическое положение Беларуси, в условиях свободного ценообразования, усложнила проблема поставок топливно-энергетических ресурсов, металла, сырья из России, Украины, республик Средней Азии. Цены на них непрерывно росли, вызывая многократное повышение цен на товары и услуги.

В 90-е гг. в тяжелом положении оказалось сельское хозяйство. Происходило сокращение поголовья крупного рогатого скота, ухудшалась материально-техническая база колхозов и совхозов. В то же время закупочные цены на сельхозпродукцию контролировались, оставались крайне низкими и не покрывали затрат на ее производство. Рыночные отношения на селе начали зарождаться в 1991 г. В этом году были приняты законы "О крестьянском (фермерском) хозяйстве", "О праве собственности на землю". Они предусматривали возможность частной собственности на приусадебные участки земли, личное подсобное хозяйство, дачное строительство, а также возможность долгосрочной аренды земли по договорной цене. В 1993 г. площадь выделенных земель для фермерских хозяйств составляла 51 959га или 0,5% всех сельхозугодий республики. Удельный вес продукции фермерских хозяйств в общем объеме продукции агропромышленного комплекса составлял менее 1%, а товарной продукции - 0,3%. Многие фермерские хозяйства обанкротились.

В первой половине 90-х гг. резко снизился жизненный уровень населения республики. Кризисное положение переживал потребительский рынок. Гражданам Беларуси выдавались так называемые визитные карточки потребителя для приобретения промышленных товаров и талоны - для продуктов питания. Тяжелой потерей для населения стало обесценивание денежных сбережений. В 1993 г. было зарегистрировано 54 тыс. безработных. Все больше жителей Беларуси оказывалась за чертой бедности. Количество людей, чьи доходы составляли 60% и ниже минимального потребительского бюджета, в 1995 г. составляло 63% населения страны.

Учитывая сложившуюся ситуацию, в Беларуси в 1995 г. была принята Программа выхода из кризиса, рассчитанная до 2000 г. Курс на социально ориентированную рыночную экономику, осуществление эффективной социальной политики стало основой внутриполитической деятельности руководства страны. В 1996-1997 гг. удалось снизить инфляцию и темпы экономического спада производства, оживить производство в отдельных отраслях промышленности, сдержать падение жизненного уровня населения, снизить уровень безработицы.

Однако валютный кризис в республике в марте и августовский финансовый кризис 1998 г. в России отрицательно сказались на экономике Беларуси. В целях преодоления кризиса были проведены унификация валютного курса в отношении белорусского рубля и частичная либерализация цен, усилена бюджетная дисциплина, в значительной мере осуществлен перевод расчетов на денежную основу, сокращен бартер. В результате этих мер, инфляция снизилась с 251% в 1999 г. до 108% в 2000 г. Объем валового внутреннего продукта увеличился в 2000 г. на 3,8%, а в 2001 г. более чем на 4%. Производство промышленной продукции возросло на 5,5% и составило 106% к уровню 1990 г. В 2001 г. реальные денежные доходы населения увеличились на 25%, а реальная заработная плата - более чем на 30%. Вместе с тем, продолжает расти объем нереализованной продукции, остается низким уровень инвестиций, третья часть предприятий является убыточными.

На II Всебелорусском народном собрании была утверждена программа социально -экономического развития до 2005 г., которая предусматривает инновационную и инвестиционную деятельность, увеличение экспорта товаров и услуг, эффективное и динамичное развитие агропромышленного комплекса, жилищное строительство, охрану здоровья населения.

Поиск по сайту: