Вопрос. Лексика беларуская мовы паводле паходжання

Лексіка (ад грэч. idebXуf – якіадносіцца да слова) – гэтасукупнасцьслоўпэўнаймовы, яеслоўнікавы склад. У большвузкімзначэннілексікаабазначаеасобныя пласты слоўнікавага складу мовы, вылучаныя на падставе той абоіншайпрыметы. Лексічнаясістэма, слоўнікавы склад мовы і асобнае слова як важнейшая адзінкагэтага складу з’яўляюццапрадметамлексікалогіі.

Лексікалогія (ад грэч. idebf – слова і iИnИf – вучэнне) – раздзелмовазнаўства, яківывучаеслоўнікавы склад мовы. Падзеллексікі з пунктугледжання сфер яевыкарыстаннязаснаваны на ўлікусацыяльнайструктуры тагограмадства, якоеабслугоўваемова. Грамадства – гэта не простая сукупнасцьасобныхіндывідаў, а складанаясістэма самых разнастайныхсацыяльныхгрупнасельніцтва: класаў, прафесійныхкалектываў, грамадскіхі вытворчыхарганізацый, прадстаўнікоў розных ідэалагічных, мастацкіх, рэлігійныхплыней, жыхароўадноймясцовасці і г.д. Абмендумкамі з дапамогаймовыадбываецца перш заўсё ў межах канкрэтныхтэрытарыяльных і сацыяльныхгруп. Карыстаючысяадзінымлексічным запасам, кожная з гэтыхгрупусё ж характарызуеццапэўнайспецыфічнасцю як у частотнасціўжываннятыхцііншыхразрадаўслоў, так і ў іхскладзе. У сувязі з гэтымслоўнікавы склад мовыможабыцьсістэматызаваны з улікамтакога параметра, як агульнаўжывальнасць – абмежаванаяўжывальнасць. На асновегэтага параметраўсесловынацыянальнагалексіконуўмоўнапрынятааб’ядноўваць у дзвевялікіягрупы: лексікуагульнаўжывальную; лексікуабмежаванагавыкарыстання

10 вопрос. Актыўная і пасіўнаялексіка.

Актыўнаялексіка - гэтаўсесучасныявядомыя і зразумелыя нам словы, якія не маюцьадзнакустарэласціабонавізны: неба, чалавек, гаварыць, вясёлы, рана.

Пасіўнуюлексікускладаюцьустарэлыясловы (архаізмы, гістарызмы) і неалагізмы.

Архаізмы - устарэлыяназвысучасныхпрадметаў, з’яў, паняццяў і г.д.: чало (лоб), атрамант (чарніла), рамень (плячо).

Гістарызы - назвыпрадметаў, з’яў, паняццяў і г.д., штозніклі, перасталііснаваць у грамадскімжыцці: жаўнер, гарнец, мушкет.

Неалагізмы - гэтановыясловыабоновыязначэнніслоў, якіямаюцьадценненавізны: дылер, правайдэр, брыфінг, светладыск.

11 вопрос агульнаўжывальная лексіка и лексіка абмежаванага ўжывання

Да агульнаўжывальнай лексікі адносяцца словы, выкарыстанне якіх не залежыць ад месца жыхарства, прафесіі, сацыяльнага становішча людзей, не абмежавана моўнай сітуацыяй (стылем, жанрам, формай мовы), прыналежнасцю да той ці іншай часціны мовы. Агульнаўжывальнымі могуць быць словы ўсіх лексіка-граматычных класаў: назоўнікі (школа, шчасце, каханне), прыметнікі (белы, дарагі, малады), дзеясловы (радавацца, хваліць, вучыцца), лічэбнікі (пяць, тысяча, адна другая),51 прыслоўі (важна, добра, моцна), займеннікі (я, нейкі, што), прыназоўнікі (аб, каля, у), злучнікі (а, ці, або), часціцы (аж, не, нават), выклічнікі (ах, гэй, о). Такія словы маюць устойлівую семантыку, з’яўляюцца агульназразумелымі і выкарыстоўваюцца ва ўсіх стылях мовы. У межах агульнаўжывальнай лексікі могуць быць вылучаны розныя лексіка-семантычныя катэгорыі (амонімы, сінонімы, анто-

німы, паронімы), прадметна-тэматычныя і лексіка-семантычныя групы слоў, іншыя формы сістэмных адносін. А гэта значыць, што агульнаўжывальная лексіка з’яўляецца найбольш важнай часткай слоўніка нацыянальнай мовы, складае ядро лексічнай сістэмы, на базе якога адбываецца яе далейшае ўзбагачэнне і ўдасканаленне.

Да лексікі абмежаванага ўжывання адносяцца словы, уласцівыя мове пэўнай тэрытарыяльнай або сацыяльна абмежаванай гру- пы людзей, а таксама выкарыстанне якіх абумоўлена спецыфікай іх лексічнага значэння. У залежнасці ад таго, як яны выкарыстоўваюцца, у складзе лексікі абмежаванага ўжывання можна вылучыць наступныя спецыфічныя пласты:

1) лексіка, якая абмежавана тэрыторыяй ужывання: a дыялектная лексіка;

2) лексіка, якая характэрна сацыяльна абмежаванай групе людзей: a спецыяльная лексіка; a жаргонная і аргатыўная лексіка. Падзел лексікі на агульнаўжывальную і абмежаваную ў выкарыстанні з’яўляецца ў пэўнай меры ўмоўным і патрабуе некаторых заўваг. Лічыцца, напрыклад, што прадметам лексікалогіі з’яўляецца толькі агульнаўжывальная лексіка, паколькі дыялектныя, жаргонныя, аргатыўныя словы і прафесіяналізмы знаходзяцца па-за межамі ўнар-літаратурнай мовы. І ўсё ж азнаямленне з лексікай абмежаванага выкарыстання неабходна па той прычыне, што яна пастаянна ўступае ва ўзаемадзеянне з агульнаўжывальнай лексікай, становячыся адной з найважнейшых крыніц узбагачэння апошняй новымі намінацыйнымі і выяўленча-стылістычнымі сродкамі.

Поиск по сайту: