Слова як адзiнка мовы.Мнагазначнасць(монасемантычныя словы i полiсемантычныя-прыклады)

Слова - асноўная лексічная адзінка мовы, якая з'яўляецца гукам або комплексам гукаў, якія валодаюць значэннем і ўжываецца ў прамовы як самастойнае цэлае (па Н. М. Шанскому). Матэрыяльнай асновай слова з'яўляецца гукавая абалонка. Яна ніякага з'явы рэчаіснасці не адлюстроўвае.

Палiсемiя (ад грэч. Πολυσημεία - «шматзначнасць») - шматзначнасць, шматварыянтнасць, то ёсць наяўнасць у словы (адзінкі мовы, тэрміна) двух і больш значэнняў, гістарычна абумоўленых або узаемазвязаных па сэнсе i паходжанню.

Слова можа мець адно лексічнае значэнне - тады яно адназначна - ці некалькі (Два і больш) значэнняв - такое слова называюць мнагазначных. Адназначных слов у мове досыць вялікая колькасць, але найбольш частотныя, ужывальныя словы звычайна шматзначныя. Адназначных слов шмат сярод тэрмінав, назвав інструментав, прафесій, жывёл, раслін і інш адназначна, напрыклад, словы дуалізм, гэбель, неврапатолаг, казуля, таполя, цюль, тралейбус, плот.

мнагазначная словы могуць мець ад двух да больш чым двух дзесяткав значэнняв (напрыклад, у словы ісці в Словніку Ожегова выдзелена 26 значэнняв).

Калі слова шматзначнае, паміж яго значэннямі (не абавязкова усімі адразу) існуе сэнсавая сувязь. Напрыклад, для слова дарога в Словніку Ожегова вылучаныя наступныя значэнні: 1. Паласа зямлі, прызначаная для перамяшчэння. Асфальтаваная дарога. 2. Месца, па якім трэба прайсці або праехаць, шлях накіравання. Па дарозе да хаты. 3. Падарожжа, знаходжанне в шляху. Стамівся з дарогі. 4. Вобраз дзеянняв, кірунак дзейнасці. Дарога да поспеху. Першыя тры значэнні маюць агульны кампанент 'перамяшчэнне в прасторы', чацвёртае значэнне звязана з другім: абодва втрымліваюць сэнс 'кірунак' (у другім значэнні - кірунак руху в прасторы, а в чацвёртым - у дзейнасці, у развіцці).

У мнагазначных слов вылучаюць прамое (асновнае) значэнне слова і пераносныя (Вытворныя) значэнні. Пераноснае значэнне з'являецца вынікам пераносу назвы (гука-літарнага сродкі) на іншыя з'явы рэчаіснасці, якія пачынаюць пазначацца тым жа словам. Існуюць два тыпу пераносу найменні: метафара і метонимия.

Трэба завважыць, што пытанне аб тым, якое значэнне з'являецца прамым, а якое - пераносным, павінна вырашацца на сучасным мовным зрэзе, а не пераводзяць у вобласць гісторыі мовы. Напрыклад, слова прыляпецеся в Словніку Ожегова тлумачыцца наступным чынам: 1. Прыліпнуць, прыляпіцца. 2. Прыстаць, прывязацца. Прыляпівся з Неадчэпныя радамі. 3. Абвыкшы, прывязацца (устар.). Прылепы всёй душой. Другое і трэцяе значэнні цяпер вспрымаюцца як метафарычныя пераносы. Аднак гістарычна гэта не так: менавіта значэнне 'прыляпіцца' раней было пераносным, але з цягам часу выцесніла больш абстрактнае значэнне і зараз з'являецца прамым, асновным. (Прыклад узяты з кнігі: Шмялёв Д. Н. Сучасная беларуская мова. Лексіка. М., 1977. С. 107.) p> Метафара (Ад грэч. MetaphorГЎ 'перанос') - гэта перанос назвы на падставе падабенства, прыпадабнення аднаго класа з'яв іншаму, у выніку чаго яны абазначаюцца адным словам. Прыпадабняючы могуць быць знешнія, успрыманыя органамі пачуццяв прыкметы аб'ектав. Напрыклад, прадметы могуць прыпадабняцца адзін аднаму на падставе падабенства формы (сетка маршчын, лапа елкі), колеру (малінавы пінжак, сівыя воблака), размяшчэння (нос лодкі, хвост самалёта). Падобнымі могуць быць функцыі аб'ектав: ​​брыль ке...

22.Сiнонiмы(сiнонiмы-дублеты,семантычныя,стылiстычныя,семантiка-стылiстычныя)Сiнанiмiчны рад i дамiнанта.

Сино́нимы — как правило, слова, принадлежащие к одной и той же части речи, различные по звучанию и написанию (ср. омонимы), но имеющие похожеелексическое значение

Абсолютные синонимы (дублеты) - не имеющие семантических и стилистических различий, но отличающиеся по сочетанию. Синонимы не одинаковы по своему звучанию, структуре и проис-хождению. Однако могут наблюдаться в языковой системе и такие синонимы, которые по своему значению и отношению к контексту не различаются в настоящее время совершенно. Они называются абсолютными синонимами. Например: лингвистические термины: орфография -- правописание, номина-тивная -- назывная, фрикативный -- щелевой и т. д. , или как однокорневые образования лукавость -- лукавство, убогость -- убожество, сторожить -- стеречь и т. д. С течением времени абсолютные синонимы остаются бытовать в языке, дифференцируются, превращаясь либо в синонимы в полном смысле этого слова Например: голова -- глава, верить -- веровать, любитель -- любовник -- влюбленный. Следует учитывать, что в целом ряде случаев в синонимах наблюдаются очень незначительные, едва уловимые различия. Пример: азбука - букварь; пристань - гавань; самолет - аэроплан.

Семантыка-стылістычныя сінонімы - гэта сінонімы, якія адрозніваюцца і адценнямі значэнняў, і стылістычнай афарбоўкай: будучы (нейтральнае) - будучы (кніжнае) - надыходзячы (нейтральнае) - маючы адбыцца (дзелавая сфера) -

Стылістычныя сінонімы - гэта словы, якія ўжываюцца ў розных стылях, але маюць аднолькавае значэнне. Найбольш яркай ілюстрацыяй становіцца група рожа - твар - аблічча. Слова «рожа» відавочна гутарковай, якое мае мноства ня вельмі інтэлігентных прастамоўнай варыянтаў. Слова "твар" нейтральнае: у яго ёсць «пропуск» ва ўсе стылі. Слова «аблічча» кніжнае: хутчэй за ўсё з ім мы сутыкнемся ў мастацкім творы ў выпадку стылізацыі або знарочыста ўзнёслага адносіны да якога-небудзь з герояўнаступны (нейтральнае)

Ідэаграфічныя (семантычныя) сінонімы - гэта словы, аднолькавыя па значэнні, але адрозныя адценнямі значэнняў. Напрыклад, у «трыядзе» палючы - пякучы - гарачы палючы - гэта вельмі гарачы, пякучы; пякучы - гэта гарачы, пякучы, палючы; гарачы - гэта які дае моцны жар, вельмі гарачы.

Прыкладамі семантычных сінонімаў таксама з'яўляюцца словы: маладосць - юнацтва; чырвоны - чырвоны - пунсовы і інш.

сінанімічны рад

Рад лексічных або фразеалагічных сінонімаў. Глупства, ахінея, бязладдзе, бязглуздзіца, бязглузьдзіца, бесталкоўшчыне, глупства, ахінею, дзічыну, дробязь, глупства, недарэчнасць, лухта. Жорсткі, бязлітасны, бессардэчны, бесчалавечны, люты, люты. Ветлівы, добрага выхавання, далікатны, карэктны, абыходлівы, абавязковы, тактоўны, пачцівы. Баяцца, баяцца, палохацца, робеть, баяцца, трапятаць, баязлівец, які жахацца. І быў такі, і след прастыў, поммчай як клікалі, толькі і бачылі.

дамінанта

(лац. dominans, dominantis - пануючы). Адзін з членаў сінанімічных шэрагу, які выбіраецца як носьбіт галоўнага значэння, падпарадкоўвае сабе ўсе дадатковыя сэнсавыя і стылістычныя адценні значэння, выяўляецца іншымі членамі шэрагу.

Дамінанта ў шэрагу сінонімаў-назоўнікаў: адзенне-так - сукенка, гарнітур, нарад, туалет. Дамінанта ў шэрагу сінонімаў-прыметнікаў: бясконцы - бязмежны, бязмежны, неабсяжны, бязмежны, бязмежны, бязмежны. Дамінанта ў шэрагу сінонімаў-дзеясловаў: кінуцца - кінуцца, які хоча кінуцца, рушыць, рынуцца, ірвануць.

Антонiмы.Разрады.

Антонімы могуць быць толькі дыяметральна супрацьлеглыя па значэнні слова. Калі няма поўнай кантраснасці паміж значэннямі слоў, то няма і антонімаў. Напрыклад, пары слоў вечар, ноч; ўсход, поўдзень; чорны, светлы; белы, цёмны не зьяўляюцца Антонімы, так як не абазначаюць поўнага супрацьпастаўлення (поўнае проціпастаўленне выяўляецца словамі: ноч - дзень, вечар - раніца, ўсход - захад, поўдзень - поўнач, чорны - белы, светлы - цёмны).

Па-другое, антонімы рэгулярна супрацьпастаўляюцца адзін аднаму. Гэта значыць, што назва аднаго члена антонимической пары выклікае ў нашай свядомасці ўяўленне пра іншае, процілеглым члене. Напрыклад, словы праўда, моцны, радасць, даўно, прыязджаць, уверх асацыююцца з кантрасны словамі хлусня, слабы, гора, нядаўна, уезжат, ўніз.

Па-трэцяе, словы-антонімы характарызуюцца аднолькавай або падобнай лексічнай спалучальнасці, гэта значыць здольнасцю ўступаць у сувязь з аднымі і тымі ж словамі. Так, антонімы высокі і нізкі свабодна спалучаюцца з назоўнікамі, якія называюць прадметы пэўнага памеру: дом, слуп, дуб, стол, шафа, стог і інш.

Тыпы антонімаў (Класіфікацыя антонімаў).

Антонімы класіфікуюць зыходзячы з іх фармальных і семантычных уласцівасцяў.

З пункту гледжання структурнай класіфікацыі антонімы падзяляюцца на разнокоренные (высокі - нізкі, вясёлы - сумны, левы - правы, гучна - ціха, пад'ём - заняпад, усё - нішто, у - з) і аднакарэнныя, якія адрозніваюцца супрацьлеглымі па значэнні прыстаўкамі (прылятаць - ляцець, залазіць - злазіць, звязваць - развязваць, ўвоз - вываз) або ўтвараюць супрацьлегласць у выніку прыбытку дарэчы прыстаўкі, якая надае яму супрацьлеглы сэнс (культурны - Некультурныя, смачны - нясмачны, навуковы - антынавуковае, моцны - бяссільны).

Асаблівы непрадуктыўны тып ўяўляе сабой энантиосемия, або внутрисловная Антонімы, супрацьлегласць значэнняў аднаго і таго ж слова: оговориться1 (наўмысна) - «зрабіць агаворку» - оговориться2 (неспадзявана) - «памыліцца»; одолжить1 (каму-небудзь грошай) - одолжить2 (у каго-небудзь грошай). Значна больш распаўсюджаная моўная энантиосемия: Ох, і разумны! («Дурны»); Ну і чысты! (аб брудным касцюме, знешнім выглядзе чалавека). Як бачна, супрацьлегласць падкрэсліваецца тут рознай лексічнай спалучальнасці, канструктыўнай абумоўленых, розным інтанацыйным афармленнем процілеглых ЛСВ словы.

24.Паронiмы як моуная з`ява.Памылкi,звязаныя з ужыванем паронiмау.

Паранімія (ад стар.-грэч.: παρα- — прыстаўка са значэннем сумежна, ὄνομα — «імя») — частковае гукавое падабенства слоў пры іх семантычнымадрозненні (поўным або частковым).

Таксама тэрмінам «паранімія» прынята называць такую з'яву ў мове, калі два словы, у нейкай меры падобныя па гучанні, але маюць рознае значэнне, памылкова ўжываюцца адно замест іншага. Напрыклад, ужыванне слова «адрасат» замест «адрасанта», «боцман» замест «лоцман», «крэмень» замест «крэмній» з'яўляецца параніміяй, а словы, якія складаюць такія пары, завуцца паронімамі.

Прыклады

∙крэмень (мінерал) — крэмній (хімічны элемент)

· лакаўт (масавае звальненне людзей з прадпрыемства) — накаўт (прыём у боксе)

· апатыт (мінерал) — апетыт (жаданне паесці)

· ферт (стар. назва літары ф) — фетр(тканіна для вырабу капялюшаў)

· прэтэндэнт (кандыдат) — прэцэдэнт (выпадак, здарэнне)

· кампост(угнаенне)- кампосцер(прыстасаванне для прабівання білетаў)

· Паранамазія – свядомае, стылістычнае збліжэнне сэнсава і структурна розных слоў, што маюць знешняе гукавое падабенства: Лянок не любіць лянот. Віцебшчына! Ты лёсам выпешчана – Ты войнамі выпесчана.

· Правільнае словаўжыванне патрабуе размежавання ў маўленні аднакарэнных слоў, блізкіх па значэнні і сферы выкарыстання, але розных па словаўтваральнай структуры – паронімаў. Такія словы падобны і па гучанні, што павялічвае небяспеку іх неразмежавання ў маўленні: адзінкавы – адзіночны – адзінокі – адзіны. Некаторыя аўтары разумеюць з’яву параніміі вельмі шырока, адносячы да іх любыя блізкія па гучанні словы, незалежна ад таго, аднакарэнныя яны ці не: ланцет – пінцет, фарш – фарс. Аднак большасць лінгвістаў лічыць, што паранімія ахоплівае толькі роднасныя словы. Гукавая блізкасць і іх падабенства ў значэннях тлумачыцца тым, што ў іх адзін і той жа марфалагічны корань.

· Не з’яўляюцца паронімамі словы, якія маюць гістарычна агульны корань, але ў сучаснай мове страцілі этымаалгічную сувязь (клубень – клубніка); а таксама запазычаныя словы, узыходзячыя да аднаго кораня, але якія перажылі спрашчэнне і дээтымалагізацыю (раман – раманс; гімназія – гімнастыка).

· Можна вылучыць:

· а) паронімы, якія маюць розныя прыстаўкі;

· б) паронімы, якія адрозніваюцца суфіксамі: адрасат – адрасант;

· в) паронімы, адзін з якіх мае невытворную аснову, а другі – вытворную: рост – узрост.

· Калі класіфікаваць паронімы па семантычнай прыкмеце, то самую большую групу складаюць паронімы, блізкія па сэнсу, але якія адрозніваюцца тонкімі сэнсавымі адценнямі: гліняны – гліністы.

· Памылкі, звязаныя з ужываннем паронімаў, з’яўляюцца частымі і ўласцівы не толькі вуснаму маўленню, але і вопытным літаратарам. Змяшэнне паронімаў можа выклікаць парушэнне лексічнай спалучальнасці: засеяць ці пасеяць пшаніцу. У кантэксце: засеяць участак – пасеяць пшаніцу. Іншы раз ў маўленні слова замяняецца іншым, скажоным варыянтам: пазачарговы – нечарговы. Неразуменне паронімаў – характэрная памылка ў сачыненнях вучняў, абітурыентаў:

· выразаць апендыцыт // апендыкс;

· пайсці па дыстанцыях // інстанцыях;

· быць камунікальным // камунікабельным;

· скампраментаваць каго-н. // скампраметаваць і г.д.

25.Амонiмы.Шляхi узнiкнення амонiмау.Мiжмоуная аманiмiя.Сумежныя аманiмiчныя з`явы(амографы,амаформы,аморфы)

Омо́нимы (др.-греч. ὁμός — одинаковый + ὄνομα — имя) — разные по значению, но одинаковые по звучанию и написанию слова, морфемы и другие единицы языка^[1]

Омофо́ны, фонетическая двусмысленность, фонетические омонимы (греч. ὁμός — одинаковый + φωνή — звук) в языкознании — слова, которые звучатодинаково, но пишутся по-разному и имеют разное значение.

Прыклады у беларускай мове : луг -лук,код-кот

Омо́графы (от др.-греч. ὁμός — «одинаковый» и γράφω — «пишу») — слова, которые совпадают в написании, но различаются в произношении (в русском языке чаще всего из-за различий в ударении).

межъязыковая омонимия

внешне и семантически сходные параллельные оппозиции двух и более сравниваемых языков, т.е.минимум (при сопоставлении двух языков) четырехчленная структура, когда сходство омонимовнаблюдается в различных языках

Пр:дыван -диван

пути возникновения омонимов

Лексические омонимы возникают:

1) в результате совпадения исконных и заимствованных слов: брак (супружество) – исконное,родственное глаголу брать; брак (дефект в работе) заимствовано из немецкого языка;

2) в результате совпадения слов, заимствованных из разных языков или из одного языка, но в разныхзначениях: рейд (набег) из английского – рейд (водное пространство в гавани) из голландского;

3) в результате расхождения значений многозначного слова в процессе исторического развития: завод1 изавод2;

4) в результате фонетических и морфологических процессов, происходящих в языке, или изменений ворфографии: мир1 (вселенная) писалось через и, мир2 (покой, тишина) через i;

5) в результате словообразовательных процессов: задуть1 – начать дуть, задуть2 – погасить.

Поиск по сайту: