Помощничек
Главная | Обратная связь


Археология
Архитектура
Астрономия
Аудит
Биология
Ботаника
Бухгалтерский учёт
Войное дело
Генетика
География
Геология
Дизайн
Искусство
История
Кино
Кулинария
Культура
Литература
Математика
Медицина
Металлургия
Мифология
Музыка
Психология
Религия
Спорт
Строительство
Техника
Транспорт
Туризм
Усадьба
Физика
Фотография
Химия
Экология
Электричество
Электроника
Энергетика

Склад – гукабонекалькiгукауу, штовымаууляюццааднымштуршкомпаветра



Сць у 12.

12) У беларускай мове 6 галосных гукауу [а][о][у][э][ы][i]

Яны уутвараюцца толькi пры дапамозе голасу.

Класiфiкацыя:

1) удзел губ: лабиялизаваныя[о][у] i нелабiялiзаваныя – астатнiя

2) месца уутварэння: пярэднi рад: [i][э] сярэднi: [ы][а] заднi [у][о]

3) спосаб утварэння (ступень пад’ёму языка): верхнi пад’ём [i][ы][у] (яшчэ называюць закрытымi або вузкiмi) таму што яны вымаууляюца пры самым вузкiм раскрыццi рта. Сярэднi пад’ём: [э][о] (адкрытыя цi шырокiя), нiжнi пад’ём: [а] яшчэ называюць самым адкрытым.

Пад’ём Рад пярэднi сярэднi Заднi

Верхнi [i] Ы У

Сяржэднi Э О

Нiжнi А

У беларускай мове 39 зычных гукауу

Палаталiзацыя: сутнасць п (памякчэння зычных) заключаецца уу тым, што да асноуунай артыкуляцыi зычнага дадаецца дадатковая: сярэдняя частка спiнкi языка падымаецца да цвёрдага паднябення. Зычныя, якiя уутвараюцца уу вынiку такой артыкуляцыi называюцца мяккiмi, або палаталiзаванымi. у беларускай мове такiмi могуць быць усе зычныя, апрача только цвёрдых зычных [ж][ш][дж][ч][р][уу].Ад палаталiзаваных трэба адрознiваць палатальныя гукi, для якiх мяккасць з’яууляецца асноуунай, а не дадатковай прыметай ([j]).

Класiфiкацыя:

1) паводле уудзелу голасу i шуму:

Санорныя – зычныя, пры вымаууленнi якiх голас пераважае на шумам [р][м][м’][н][н‘][л][л‘][й][уу][в][в‘]

Яны не маюць адпаведных глухiх, на канцы слова не аглушаюцца, перад iмi уу сярэдзiне слова глухiя зычныя не азванчаюцца.

Шумныя бываюць звонкiя i глухiя. Звонкiя вымаууляюцца з перавагай шуму над голасам, глухiя уутвараюцца толькi пры уудзеле шуму.

Зв Б б’ У у’ Г г’ Д дж Дз дз’ ж З з’

Гл П п’ Х х’ К к’ Т ч Ц ц’ ш С с’ ф Ф’

2) цвёрдыя i мяккiя. Зацвярдзелыя: [ж][ш][ч][дж][р][ц]

[й] – зауусёды мяккi

3) Паводле спосабу уутварэння:

Змычныя утвараюцца пры змыканнi i iмгненным размыканнi моууных органауу: [б][б’][п][п‘][д][т][к][к’][г][г‘]

Шчылiнныя утвараюцца пры трэннi выдыхаемага паветра аб краi шчылiн моууных органауу: [в][в’][У][У’][ж][з][з’][й][с][с’][уу][ф][ф’][х][х’][ш]

Злiтныя: [дж][дз][дз’][ц][ц’][ч] размыканне моууных оорганауу паступовае.

Змычна-праходная (насавыя): [м][м’][н][н’] (бакавыя):[л][л’]

Дрыжачы: [р]

4) Паводле уудзелу органауу вымауулення i месца уутварэння:

Губныя: [б][б][п][п][м][м][уу] – губна-губныя

Губна-зубныя: [в][в][ф][ф]

Язычныя: пярэднi: [д][дз][дз][з][з][л][л][с][с][т][ц][дж][ж][ц][ч][ш][р].

Сярэднi: [й]

Заднi: [У][У][Г][Г][К][К][Х][Х]

13) дзеканне – пераход [д] у [дз’], цеканне – [т] у [ц’]

Аканне-яканне: вымаўленне [о], [а], [э] як [а] (графічна — "а", "я") у ненаціскных складах.

Асiмiляцыя зычных: прыпадабненне аднаг гука да другога:

Па глухасцi: бярозка, градкi, сцежка.

Па звонкасцi: малацьба, носьбiт.

Свiсцячыя [з][с] перад шыпяымi [ж][ш][дж][ч] вымаууляюцца як шыпячыя: грузчык, пераносчык,

Асiмiляцыйнай мяккасцi падлягаюць зубныя [з][с] перад мяккiмi зычнымi (за выкл [Y‘][к‘][х‘] збiць , звiць, снег, святло.

Звонкiя зычныя [б][Y][д][дж][дз’][ж][з]на канцы слова аглушаюцца i вымаууляюцца як адпаведныя iм глухiя: снег, воз, горад, гладзь.

Дысiмiляцыя – распадабненне зычных аднолькавага утварэння: хто (з къто) что (з чьто)

У вынiку дысiмiляцыi уутваралася спалучэнне гукауу [с‘ц’] за гукауу данолькавага утварэння [дт][тт]

Весцi (за ведти), класцi (з кладти).

Пратэза (далучэнне не этымалагічнага апорнага або пераходнага гуку для зручнасці вымаўлення ў пачатку слова) – вулiца, восеньскi, вокны.

Дыярэза – сэрца, агенства.

Метатэза - ўзаемная перастаноўка гукаў ці складоў у словах на глебе асіміляцыі ці дысіміляцыя. – калiдор,

Гаплалогiя - выпадение в слове одного из двух идущих друг за другом одинаковых или близких по звучанию слогов – адэскi,

Эпінтэза

 

(ад грэч. ἐπένθεσις - устаўка) - адзін з відаў камбінаторных змяненняў гукаў - узнікненне ў слове (часцей за ўсё з прычыны дысіміляцыя) дадатковага, неэтымалагічнага гуку (зычнага або галоснага). Эпінтэза ўзнікае пры засваенні запазычанняў з неўласцівымі роднай мовы спалучэннямі гукаў

 

^ Паўночна-ўсходні дыялект Паўднёва-заходні дыялект
• дысімілятыўнае аканне (праяўленне гука [а] у першым пераднаціскным складзе пасля цвёрдых зычных пры наяўнасці пад націскам любога гука, акрамя [а]): выда, ныга, зімля; • недысімілятыўнае аканне (галосныя [о], [э] вымаўляюцца як [а] незалежна ад таго, які гук пад націскам): вада, нага, зямля;


14) Чаргаванне – змена гукауу у аснове аднакарэнных слоуу. Стол-сталы, цёмна-цемень-цямнець.

Пазiцыйеыя чаргаваннi галосных звязаны з iх пазiцыяй адносна нацiску. Да пазiцыйеых чаргаванняуу адносяцца чаргаваннi нацiскных гукауу за ненацiскнымi. [о]-[а]Горы – гара , вёсны-вясна.

[э]-[а] рэкi –рака, зелень – зялёны.

Гiстарычныя чаргаваннi – вынiк дзейнасцi моууных законауу, што iснавалi уу старажытныя часы. Гэтых законау у сучаснай мове няма.

[ э(е)] - [о] – везцi – воз

[о]-[ы] (рол о – ры лы) кроуу – крывi.

[ э(е)] – [i] Свет –свiтанне

[о]-[i]-[е] здор – здзiраць-здзерцi.

[у]-[о]-[ы] сухi – сохнуць- высыхаць

[е] -[i]- [ноль гука] – выберу-збiраць-браць

[ав] -[у] снаваць –сную

[а] - [у] – вязаць –вузел

[о][а][э] – ноль гука (сон-сну, пень-пня). (бегласць галосных).

Пазiцыйныя чаргаваннi зычных з’яууляюцца вынiкам паз змен, абумоуулены дзейнасцю фанетычных законауу у сучаснай беларускай мове. Чаргаванне зв i гл у сярэдзiне слова.

[б] - [п] дубы – дубкi, зубы-зубкi.

[Y] - [х] магу – магчыма [махчыма]

[з]- [с] – казаць-казка

[д] - [т] – загадаць – загадка

[дз’] - [ц’] – малацьба – малацiць

[ж] - [ш] – кружок – кружкi, дарожака – дарожка.

Чаргаваннi зв i гл на канцы:

Дуб – дуп

Чаргаваннi цвёрдых i мяккiх зычных, што уузнiклi уу вынiку асiмiляцыi зачных па мяккасцi i змякчэннi зычнх перад [е], [i].

Зюло – збiраць

Чаргаваннi заднеязычных па мяккасцi перад [i]

Ду[Y]а – ду[Y’]i

Да гiстарычных чаргаванняуу зычных адносяцца чаргаваннi заднеязычных з шыпячымi:

[y] - [ж] берагам – беражок, дарога - дарожны

[к] - [ч] крык – крычаць

[х] - [ш] страх –страшыць, пух – пушысты

Заднеязычных са свiсцячымi:

[Y] - [з’] – плуга – у плузе

[х] - [с’] – страха –на страсе

[к] - [ц] – мука – у муцэ

Губных з губнымi + [л’]

[б] [б’] [бл’] – любоуу – любiць - люблю

[п] [п‘] [пл‘] – пакупка – купiць - куплю

[в] [в‘] [вл‘] – слава – славiць - слауулю

[м] [м‘] [мл‘] – кармавы – кармiць - кармлю

[ф] [ф‘] [фл‘] – графа – графiць – графлю.

Чаргаванне

[л] - [уу] малацiла – малацiуу

15. Фаналогія. Гукі маўлення і гукі мовы, паняцце пра фанему.

Фаналогія, як і фанетыка, вывучае гукі мовы, але у адрозненне ад яе, гукі ў фаналогіі разглядаюцца, як сэнсаразлічальныя адзінкі, фанемы. Прыклады фанем. Сом — дом. Тут _ом — _ом — гукі, а с__ — д__ — фанемы.

Фанема — (грэч. “гук”) найменьшая гукавая адзінка мовы, якая служыць для утварэння і адрознення слоў і марфем.

Гук — найдрабнейшая адзінка мовы. Гук мае такія акустычныя характарыстыкі, як сіла, вышыня, працягласць, тэмбр

Склад – гукабонекалькiгукауу, штовымаууляюццааднымштуршкомпаветра.

Тэорыi складу:

Санорная: Калi ступень гучнасцiпазначыць лiчбамi, то гукiможнаразмясцiць у наступнымшэрагу: галосныя-4, санорныязычныя – 3, звонкiя шумныя -2, глухiя шумныя – 1. Напрыклад, [разыскал’i] 342411434. У адпаведнасцi з гэтым законам мяжаскладоуупраходзiцьпамiж аднолькавагучнымiабопамiж найбольш i найменшгучнымiгукамi: ка-а-пе-ра-цы-я, Дня-про, сце-жка.

Выключэнне: 6) Санорныя [j] зауусёдызакрывае склад: зай-шоуу, тай-на.

Мускульнаганапружання: склад у гэтайтэорыіразглядаецца як адрэзакгучання, яківымаўляеццааднымімпульсаммускульнаганапружаннямаўленчагаапарата .Кожныiмпульсскладаецца з трох фаз: узмацненненапружання, вяршыня, аслабленне. Гукi, якiя вымауууляюцца з максiмальнымнапружаннем, называюццаскладауутваральнымi, а з паступовымнарастаннем цiаслабяваннемнапружання, - нескладауутваральнымi. Мяжа склада супадае з найбольшымаслабленнеммускульнаганапружання.

Экспiраторнаятэорыя: склад – частка слова, якая вымаууляеццааднымвыдыхальнымштуршкомпаветра. Але такое азначэнне склада нельга лiчыцьбездакорным, тамуштоколькасцьвыдыхауу не зауусёдысупадае з колькасцюскладоуу. (торт, ау).

17) Структура:

Адкрытыя Закрытыя Непрыкрытыя Прыкрытыя
Са-ды Дзед,тэкст У-по-тай, кан-сi-лi-ум Ка-за-кi

Для беларускаймовыхарактэрныадкрытыя, прыкрытыя склады – пачынаюццаяны зычным, а заканчваюццагалоснымгукам.

 

Прынцыпыскладападзелу:

1) калiпамiж галоснымiёсцьадзiн зычны, то iм пачынаеццанаступны склад са-да-вi-на.

2) калiпамiж галоснымi два шумныя, то яныадносяцца да наступнага склада: тра-ктар, ма-ла-цьбiт.

3) спалучэннешумнагаiсанорнагаадносiцца да наступнага склада: бу-слы, свя-тло.

4) Спалучэннесанорнагаiшумнага: сон-ца, буль-ба, пар-та.

5) Спалучэннесанорных – як хочаш: зам-ля iзя-мля.

6) Санорныя [й], [уу] зауусёдызакрываюць склад: зай-шоуу, тай-на, трауу-ка.

7) Санорныягукiперадгалоснымадносяцца да наступнага склада: па-рог, во-iн, а перад шумнымi – да паапярэдняга склада, тамушо па ступенiгучнасцiяныблiжэй да галосных ,чым да шумных зычных: бай-ка, сон-ца, нор-ка.

Закон узрастаючайгучнасцi: Калi ступень гучнасцiпазначыць лiчбамi, то гукiможнаразмясцiць у наступнымшэрагу: галосныя-4, санорныязычныя – 3, звонкiя шумныя -2, глухiя шумныя – 1. Напрыклад, [разыскал’i] 342411434. У адпаведнасцi з гэтым законам мяжаскладоуупраходзiцьпамiж аднолькавагучнымiабопамiж найбольш i найменшгучнымiгукамi: ка-а-пе-ра-цы-я, Дня-про, сце-жка.

18. Фанетычны, графічны складападзелы і іх адрозненне ад марфемнага падзелу слоў.

Фанетычны складападзел.

Зразумела, што гаворка ідзе аб фанетычных складах. Склад — гэта частка слова, якая вымаўляецца адным штрушком паветра, гэта частка маўленчага склада, якая вымаўляецца адным імпульсам мускульнага апарата. Асаблівасць фанетычнага складападзела ў тым, што ў складзе абавязкова павінен быць найбольш гучны гук (галосны). А-рэ-хі, Га-рэц-кі, а-гло-бля, маў-клі-вы.

Графічны складападзел.

Адлюстраваны ў пераносах. Больш падрабязна вышэй.

Марфемны падзел слоў.

Гэта падзел слова на марфемы. Марфемы — мінімальные часткі слова, якая мае пэўнае значэнне (лексічнае, граматычне).

Параўнаем.

1. Склады маюць толкі гукавое значэнне, а марфемы – яшчэ лексічне ці граматычнае значэнне.

2. Для марфем не абавязкова наяўнасць галоснага –ск-, -н-, з- і г.д.

3. Падзел па складах амаль ніколі не супадае з марфемным.

 

19. Перанос слова паводле новай рэдакцыі “Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі.

1. пераносім па складах: га-ла-ва, стра-ка-ты, пе-ра-кі-нуць.

2. калі ёсць спаслучэнне зычных паміж галоснымі, зараз можна перанасіць, як хачаш: ся-стра, сяс-тра, сяст-ра, дяці-нства, дзяцін-ства, дзяцінс-тва, дзяцінст-ва.

3. нельга пераносіць адну літару.

4. нельга аддзяляць ад папярэдняй літары літары ў, й, ь, ‘: праў-нук, дай-сці, вазь-му, бур’-ян.

5 нельга дзяліць адрывіятуры, нельга раздзяляць ініцыялы і прозвішча, нельга аддзяляць лічбы ад літар: ААН, Я.Колас, г.зн., АІ-95, а 19-й (гадзіне), 1990 г., ХХІ ст., 1000 руб.

20. Роля націску і інтінацыі ў арганізацыі маўленчай плыні. Фанетычная прырода націску.

Націск — гэта вылучэнне ў маўленні асобных элементаў фанетычнымі сродкамі. Больш-менш падрабязна аб націску глядзі вышэй.

Інтанаыя — сукупнасць фанетычных сродкаў арганізаацыі маўлення. Элементамі інтанацыі з’яўляюцца мелодыка, інтэнсіўнасць, рытм, тэмп, паўза, тэмбр, націск (тактавы, фразавы, лагічны). Падрабязнее вышэй

 

21. Розныя тыпы націску. Месца націску у слове. Нерухомы і рухомы словаутваральны націск. Клітыкі. Фразавы, сінтагменны, лагічны націск. Аналіз націску ў тэксце.

Націск — гэта вылучэнне ў мауленні асобных элементаў фанетычнымі сродкамі.

Слоуны, тактавы, фразавы націск.

Слоуны націск бывае сілавы, колькасны, музычны.

У мове націск кольксна-сілвы, г.з., што націскны склад вылучаецца большай гучнасцю і працягласцю.

Разнамесцавы (свабодны) націск характэрны для мовы, г.з., што націск можа падаць і на першы, і на другі, і на трэці слог у словах (во’зера, прыпы’нак, прынамсі’). Яшчэ ёсць звязаны націск.

Рухомы націск (змяняецца пры скланені/спражэнні) — нерухомы націск (не змяняецца). У мове існуюць абодва націска. Параунай: тво’р, тво’ры, тво’ра і ро’бішь, рабі’ць.

Націск маюць толькі самастойныя часціны мовы. А несеместойныя Прымыкаць да самастойных у адно фанетычнае слова. Гэтыя несеместойныя часчіны называюцца Прэклітыкамі (калі стаяць перад самастойным) і энклітыкамі (калі стаяць за самастойнымі).

Фразавы націск — выдзяленне аднаго слова на канцы фразы. Калі з канца фразы націск пераходзіць на іншае асабліва важнае для аўтара слова, з'яўляецца лагічны націск.

Тактавы націск падае на адно з слоў у такце (звычайна на апошняе). Гэтак ён паказвае канец фанетычнай адзінкі.

Аналіз націску ў тэксце

ўключае наступныя працэдуры:

1) пазначыць вертыкальнымі лініямі мяжы паміж фанетычнымі Сінтагмамі і фразамі; пункцірнымі лініямі - факультатыўныя граніцы;

2) расставіць моцныя і слабыя славесныя націскі, синтагменные і фразавыя націскі;

3) далучыць клітыкі да асноўнай часткі фанетычнага слова (лігай пры афармленні арфаграфічнай запісу, злучком - пры транскрыбаванні)

22. Інтанацыя. Фанетычнае чляненне маўлення. Танальныя сродкі інтанацыі. Тэмбравыя сродкі інтанацыі. Функцыі інтанацыі.

Інтанацыя —сукупнасць фанетычных сродкаў арганізацыі вуснага маўлення.

Чляненне маўлення:

Слог — слова — такт — фраза — тэкст.

Танальныя сродкі інтанацыі — мелодыка — павышэнне ці паніжэнне тону голасу. Так можна адрозніць, каль сконыўся адзін сказ і пачаўся дугі.

Тэмбравыя сродкі маўлення — тэмбр — эмацыйная афарбоўка маўлення. Тэмбр можа быць «іранічным», «надаверлівым», «радасным», «сумным», «усхваляваным».Асаблівасць беларускага тэмбра ў тым, што её больш павольны, меладычны.

1. Мужчынскія. Тэмбр голасу мужчыны бывае трох відаў:

тэнар. Гэта самы высокі мужчынскі голас. Бывае лірычным або драматычным.

барытон;

бас. Найбольш нізкі тэмбр голасу ў параўнанні з вышэйпералічанымі. Ён бывае цэнтральным або пявучым.

2. Жаночыя. Тэмбры жаночага голасу таксама маюць 3 выгляду:

сапрана. Гэта вельмі высокі тэмбр голасу. Бывае лірычнае сапрана, драматычнае і каларутарнае.

мецца-сапрана;

кантральта. Гэта нізкі голас.

Функцыі інтанацыі

1) Падзяленне моўнай плыні на адрэзкі.

2) Размежаванне сказаў павдле мэты выказвання.

3) Удзел у выражэнні эмоцый.

4) Часам словы сказаныя з незвычайнай інтанацыяй могуць набываць іншае значэнне. Дзе яго цяпер знойдзешь, гэтага красаўца. Тут слова красавец сказана з іранічнай інтанацыяй. Яно набывае жартлівы сэнс.

 

23. Стылі літаратурнага вымаўлення. Арфаэпічная норма. Беларускае вымаўленне ў гістарычнам развіцці.

У залежнасці ад тэмпу маўлення размяжоўваюць поўны стыль (медленны тэмп) і няпоўны стыль (хуткі).

Па эмацыянальнай афарбоўке вылучаюць таксама нейтральны стыль, высокі стыль і размоўны стыль.

Арфаэпічная норма патрабуе адзінаабразнае вымаўленне гукаў мовы ўсемі карыстальнікамі.

Беларусскае вымаўенне мае як аднолькавыя з іншымі мовамі, напрыклад, усходнеславянскімі, так і адрознення. Гэтак атрымалася таму, што адны змены ў маўленні праходзілі ў агульнаславянскі, ці ўсходнеславянскі перыяд, а іншыя — зэявіліся толькі под час самастойнасці беларуская мовы. Далей прыклады гістарычных чараванняў:

Г(фрыкатыўны) — ж бераГам — беражок

К — ч крык — крычаць

Х — ш страх — страшыць

Г(фрыкатыўны) — з’ вага — вазе

Х — с’ страха — на страсе

К — ц мука — у муцэ

Б — бл’ любоў — люблю

В — ўл’ слава — слаўлю

П — пл’ купіць — куплю

М – мл’ карміць – кармлю

Ф – фл’ графіць — графлю

Л – ў малаціла — малаціў.

24. Асноўныя нормы суч. Бел. Вымаўлення: галосныя націскныя і ненаціскныя. Зычныя ў моцных і слаб пазіц. Гукі на стыке слоў

Не вельмі зручна пераключаць клаву дзеля квадратных дужак. Далей самі іх паставіце.

Вымаўленне націскных галосных .Гук [э] на пісьме пад націскам перадаецца пад літарамі э, е. Вымаўляецца ён у націскным становішчы амаль гэтак жа, як і ў ізаляваным становішчы (калі вымаўляць яго асобна, не ў слове), толькі пасля мяккіх зычных і асабліва паміж мяккімі ён больш вузкі [жэрдак, рэчы, сэрца, л’эс, прын’эс’л’і]. Пасля мяккіх зычных можа вымаўляцца э “закрытае ” е (над гэтым е яшчэ такая птушачка ёсць, але яна перавёрнутая і выглядае нібы страха), якое па акустычнаму ўражанню крыху нагадвае гук і : хл’еп – хл’іеп, л’эс – л’іес, а пасля цвёрдых зычных – “закрытае” э, якое падобна на ы: цеп - цыэп, рэжа - рыэжа і інш. “Закрытае” э вымаўляецца на месце былога ъ.

Гук о на пісьме пад націскам абазначаецца літарамі о, ё. Вымаўляецца амаль таксама, як і ў ізаляваным вымаўленні, толькі ў становішчы пасля мяккіх зычнх (і паміж мяккімі зычнымі) становіца больш пярэднім і вузкім (дом, дома, н’ос, кл’он’ік).

Гук а на пісьме перадаецца літарамі а, я. Пад націскам вымаўляецца як шырокі нелабіялізаваны гук, прыкладна такі ж, як і ў асобным вымаўленні: дай, праўда, с’ядз’іц’, уз’яў, з’ац’.

Гук і на пісьме абазначаецца літарай і. У слове пад націскам вымаўляецца так, як і асобны гук. У пачатку слова, як правла, перад і у вымаўленні развіваецца j(далей будзе ёт) (й). Калі папярэдняе слова заканчваецца зычным гукам і пасля яго няма паўзы, на месцы і вымаўляецца ы: ад ыскраў, праз ын’эй.

Гук ы на пісьме абазначаецца літарай ы. Вымаўляецца ён толькі пасля цвердых зычных і нічым не адрозніваецц ад вымаўлення ў ізаляваных умовах (быў, чыста).

Гук у на пісьме абазначаецца літарамі у, ю. Вымаўленне яго асобных заўваг не выклікае. Адхіленняз на дыялектнай глебе няма.

Вымаўленне ненаціскных галосных.

Гукі о, э, а пасля цвердых і зацвярдзелых зычных ва ўсіх ненаціскных складах вымаўляюцца як гук а, а на пісьме абазначаюцца літарай а. Ненаціскное а больш кароткае, чем а націскное, але зусім выразнае: дАм – кан’А, ракА.

У абсалютным пачатку слова, калі папярэдняе слова заканчваецца зычным гукам, галосны а вымаўляецца так, як у ненаціскных складах у сярэдзіне слова: пад акнОм, к агн’У. Пасля слоў, якія заканчваюцца галосным гукам, у абсалютным пачатку слова вымаўляецца а значна карацейшае, часта ледзь прыкметнае, альбо зусім невыразны галосны прыгук, які можа абазначыць літарай ъ.

Гукі о, э, а пасля мяккіх зычных супадаюць у гуку а (арфаграфічнае я) толькі ў першым складзе перад націскам: н’асу, в’яслО, с’алО, л’асы. Ва ўсіх іншых складах адпаведна галоснаму а вымаўляецца гук а, а адпаведна галоснаму э – галосны э: вын’эс, воз’эра.

Падобнае вымаўлене, відаць, склалося пад уплывам арфаграфіі.

Гук і на пісьме абазначаецца літарай і. Па вымаўленню якасна не адрозніваецца ад націскнога, толькі ледзь карацейшы ад апошняга. У пачатку слова пасля зычнага гука, якім заканчваецца папярэдняе слова, вымаўляецца ы: з ыгнатам, да ывана, а пасля галоснага гука – гук і з папярэднім ёт (й) на ётігната, да ётівана.

Гук ы на пісьме перадаецца літарай ы. Вымаўляецца выразна, але карацей, чым пад націскам.

Гук у на пісьме абазначаецца літарамі у, ю. Па якасці не адрозніваецца ад націскнога у. У становішчы пасля галоснага вымаўляецца ў – ўз’яў, был’і ўчора.

У словах іншамоўнага паходжання ў становішчы пасля галоснага назіраецца дваякае вымаўленне у ці ў: аудыторыёта – аўдыторыёта.

Спалучэнні аа, оо, эа, эо на стыку розных марфем не пад націскам вымаўляюцца выразна, як два асобныя ненаціскныя гукі.

Спалучэнні іо, ыо, іа у словах інфшамоўнага паходжання вымаўляюцца як спалучэнні іёто ыёто ыёта

Зычныя ў моцнай і слабай пазіцыях.

Становішча гука ў слове называецца фанетычнай пазіцыяй. Змены гукаў, якія залежаць ад фанетычнай пазіцыі, называюцца пазіцыйнымі зменамі, або пазіцыйнымі чаргаваннямі. Прыклады пазіцыйных чаргаванняў: д[о]м – д[а]мы, са[д]ы – са[т], пі[с]аць – перапі[ш]чык, ка[с']іць – ка[з']ба.

Пазіцыі гукаў бываюць моцныя і слабыя. У моцнай пазіцыі гук чуецца выразна, без змен, як і вымаўлены асобна. У слабай пазіцыі гук можа змяніцца, ператварыцца ў іншы. Для галосных гукаў моцная пазіцыя – пад націскам, для зычных – перад галоснымі, апрача [і], [э].

1. Зычныя гукі выразна і нязменна вымаўляюцца перад галоснымі быц’, падац’.

2. Зацвярдзелыя зычныя гукі ж, дж, ч, ш, р, ц не маюць парных па мяккасці і заўседы вымаўляюцца цверда: журы, саджу.

3. Перад гукам ёт на канцы слоў вымаўляюцца цвердыя зычныя б, п, м, ф: б ёт іў.

4. У беларускай мове гук г фрыкатыўны галава дарога

5. Афрыкарты дж і дз у бел мове вымаўляюцца яу адзін непадзелены гук дагл’эджаны

6. Перад глухімі ў сярэдзіне слова, а таксама на канцы слова звонкія зычныя вымаўляюцца глуха лышка павотка зуп

7. Перад мяккімі зычнымі, акрамя г’, к’, х’ свісцячыя дз, с, з, ц вымаўляюцца мякка с’м’элы

8. Перад звонкімі ў сярэдзіне слова глухія зычныя вымаўляюцца звонка

9. Свісцячыя з, с перад шыпячымі прыпадабняюцца да іх ражжыца, раскашчык

10. Шыпячыя гукі перад свісцячым з, с прыпадабняюцца да іх мы ёт эс’с’а

11. Спалучэнні дч, тч вымаўляюцца як падоўжаны гук ч: даклаччык

12. Спалучэнні дц, тц, тч вымаўляюцца як падоўжаны зацвярдзелы.

13. Спалучэнні шс, жс паміж галоснымі вымаўляюцца як падоўжаны мяккі гук с апранаесся (апранаешся)

14. Спалучэнне дс, тс, чс, кс вымаўляюцца як ц : грамадскі - грамацкі

Карацей, на стыку слоў адбываюцца тыя ж самыя працэсы асіміляцыі па звонкасці і інш, як і унутры слова.

25. Вымаўленне галосных Норма літ вымаўлення зычных і спалуч. Зычных і некатоных граматычных формаў. Арфаэпічная норма і культура маўлення

Вымаўленне галосных. Норма літаратурнага вымаўлення зычных і спалучэння зычных – глядзі 24 пытанне.

Арфаэпічная норма і культура маўлення.

Арфаэпічныя нормы вызначаюць усім, хто карыстаецца літаратурнай мовай, аднастайнаць вымаўлення гукаў і спалучэнняў гукаў у словах, а таксама спалучэннях слоў. Адхіленне ад арфаэпічнай нормы зацямняе сэнс выказвання, перашкаджаючы ўнікнуць у яго сутнасць. Правільнае літаратурнае вымаўленне – паказчык не толькі культуры мовы, а і агульнай культуры чалавека.

Сучасныя арфаэпічныя нормы беларускай літаратурнай мовы гістарычна склаліся на аснове вымаўлення, уласцівага перш за ўсе сярэднебеларускім гаворкам; яны выпрацоўваліся паступова. Станаўленне іх цесна звязана з гісторыяй беларускай арфаэпіі.

Пры вымаўленні і напісанні некаторых слоў дапускаецца варыянтнасць у межах нормы. Напрыклад, у нарматыўных слоўніках падаюцца як аднолькава дапушчальныя варыянты канешне і канечне, жаваранак і жаўранак, калодзеж [калоz’эш] і калодзесь [калоz’эс’].

26.Прычыны і крыніцы адхіленняў ад літаратурнага вымаўлення. Вымаўлення на тэлебачані і радые. Інтэрферыцыйныя з’явы ў вымаўленні і пуці іх пераадолення

Літаратурнае вымаўленне – 1)непоўны, ці гутарковы, 2)поўны, афіцыйны.

1 – хуткі тэмп маўлення і ступень увагі з якой гаворачы адносіцца да свайго вымаўлення. Менш выразная артыкуляцыя гукаў годнось – замест годнасць.

2 – кожны гук вымаўляецца дакладна і выразна у афіцыйным абставінах вымушае больш уважліва захоўваць арфаэпічныя нормы.

Прычыны адхілення:уплыў дыялектных асаблівасцей роднай гаворкі (паўночна-ўсходні-дысіміл аканне: вада,нага, каса; вымаўл мяк р’: р’іба, тр’эба. Сярэднебел: памякчэнне з і сперад заднеязыч г,к,х:скінуць,схіліць), уплыў фанет сістэмы рускай мовы, недасканалае веданне агульных і адметных рыс бел і рус моў(вымаўл выбухнога гзамест фрыкат: галава, герой; вымаўл к замест х: сток, рок; вымаўл л,в,ф замест ў), пад уплывам правапісу (напісанне не заўсёды супадае з вымаўленнем).

Моўнаяінтэрферэнцыя: з'яваадхілення ад нормаў у адной мове з-за прыкладання да яенормаўіншаймовы. Можаўзнікаць у абставінах двухмоўя або шматмоўя. Узровеньпраяўленнямоўнайінтэрферэнцыізалежыць ад моўнайкампетэнцыі білінгва (полілінгва).

Адрозніваюццанаступныявідыінтэрферэнцыі: марфалагічная, сінтаксічная, фанетычная, лексічная, словаўтваральная, акцэнтная.

Марфалагічнаяінтэрферэнцыя звязаная з разыходжаннямі ў граматычнымафармленнірознамоўных лексем (у родзе, ліку, склоне назоўнікаў, ваўтварэннісінтэтычныхформаўвышэйшай і найвышэйшайступеніпараўнання прыметнікаў, у родавых і склонавых формах лічэбнікаў, адметнасціўтварэння дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў і інш.).

Сінтаксічнаяінтэрферэнцыя звязаная з адрозненнямі ў будове словазлучэнняў, простых і складаных сказаў (кіраванне і інш.).

Фанетычнаяінтэрферэнцыя звязаная з адметнасцямі фанетычныхсістэм розных моваў, і прыводзіць да парушэння арфаэпічных нормаўмовы.

Лексічнаяінтэрферэнцыя звязаная з розніцаміабочастковыміпадабенстваміваўласналексемным і семантычным аспектах розных моваў.

Словаўтваральнаяінтэрферэнцыя звязаная з несупадзеннемсловаўтваральных фармантаў у аднакаранёвых словах розных (але блізкіх) моваў.

Акцэнтнаяінтэрферэнцыя звязаная з разыходжаннямі ў націску ў рознамоўных лексемах.

 

 




Поиск по сайту:

©2015-2020 studopedya.ru Все права принадлежат авторам размещенных материалов.