13. . Лексiка беларускай мовы паводле сферы ӯжывання Лексіка сучаснай беларускай мовы ў залежнасці ад сферы ўжывання падзяляецца на агульнаўжывальную лексіку (пашыраную ва ўсіх без выключэння сферах грамадскага жыцця) і лексіку абмежаванага ўжывання (ужывальную пераважна ў межах пэўнай прафесіі, галіны навукі, асобнай групы людзей). Да лексікі абмежаванага ўжывання адносяцца спецыяльная лексіка (наменклатура, прафесіяналізмы і тэрміны), дыялектная лексіка, жаргонная лексіка і аргатычная. Дыялектную лексіку складаюць словы, ужыванне якіх абмежавана пэўнай тэрыторыяй, гэта словы мясцовых гаворак (дыялектызмы). Жаргонная лексіка – гэта гутарковая мова пэўнай групы людзей, аб’яднаных агульнасцю інтарэсаў, звычак, заняткаў, сацыяльнага становішча і г.д. Жаргонная лексіка фарміруецца на базе слоў літаратурнай мовы шляхам іх пераасэнсавання, метафарызацыі. Так, у мове моладзі, вучняў, студэнтаў можна пачуць такія жаргонныя словы, як продкі, шнуркі (бацькі), гнаць (гаварыць няпраўду), базар (размова). Спецыяльнай лексікай карыстаюцца прадстаўнікі пэўнай галіны навукі, прафесіі ці роду заняткаў. Асноўнымі разрадамі спецыяльнай лексікі з’яўляюцца тэрміны, наменклатурныя назвы і прафесіяналізмы Сінонімы,іх тыпы,стылістычныя функцыі у мове Сiнонiмы – словы, якiя розные па напсанню, але маюць аднолькавае цi блiзкае значэнне: (напр.: многа, шмат і г.д.) Тыпы сiнонiмау: 1.семантычныя- адрозн.сэнсавымі адценнямi і ужываюцц ва усiх стылях ~ лес-бор, гай, дуброва 2.стылiстычныя-адрозн.толькi стылicтычнай афарбоукай~ гаварыць-балтаць,тачыць лясы 3.семантычна-стылiстычныя--адрозн.i сэнсав,I стылiст.афарбоукамi~ павозка-брычка. 4-кантэкст-аутарсксiн толькi у пэуным кантэксце~брынь-джазны аркестр 5-абсалютныя мовазнауства-лiнгвiстыка. Сінонімы робяць мову больш дакладнай.Умелае іх выкарыстаненне дапамагае пазбегнуць паўтору таго ж самага слова. Антонімы,іх тыпы,стылістычныя фунцыі у мове.Паронімы. Антонiмы – словы з супрацьлеглым значэннем: герой – баязлiвец, разам – асобна, родны – чужы. Тыпы: 1. супрацьлеглыякантрарныя-не дапускае уключэннi сярэднягазвяна ~ жывы-мертвы ,2. супярэчлiвыякантрадыктарныя-могуць мець сяр.звяно любiмы-абыякавы-нянавiсны 3. вектарныя канверсiйныя-звязаны з напрамкам, якi уключ.у сябе дзеянне або прымету ~ прадаць-купiць. Антонiмы абавязкова:адсутн.часцiца не,адной часцiны мовы, можа выраж ва усiх знач, або толькi асобным ~белы-чорны”колер” Паронiмы-словы адной часцiны мовы з гукавым i структурным падпбенствам, але з розным лексiчным значэннем (балотны-балоцiсты,цiкавы-цiкауны). Антонімы з’яўляюцца адным са сродкаў выразнасці совы, яны ўжываецца для супастаўлення, параўнання з’яў, дзеянняў, прымет, колькасці: Старасць – слабая на ногі, ды моцная на розум. (Прык.) Фразеалагічныя адзінкі беларускай мовы Фразеалагічныя адзінкi – спалучэнне слоу у непадзельным цэласным значэннем,якiя у мове выкарыстоуваюцца як моун.адзінкi. Прыкметы фразеалагічных адзінак: устойлiвасць стабiльны склад I значэнне; адзiн член сказау сiнтакс.адносiнах; шматкампанентнасць не менш 2х слоу; сэнсавая непадзельнасць. Адносiны да: слоу як I слова фразеалагізм выражае адно паняцце, мае цэласн.значэнне – могуць мець больш чым 1 значэн, могуць быць мнагазначнымi ; словазлучэнн.складаецца з 2х кампенентау.
Поиск по сайту: |