Некоторые актуальные проблемы казахской экономической терминологии 1 страница

В данный момент более сложной является ситуация с письменным переводом научной экономической литературы. Здесь уже не достаточно широкого словарного запаса переводчика, – необходима специальная экономическая подготовка. Если же ее нет, то вследствие такого перевода возникает и получает распространение терминология, которую можно назвать скорее журналистской, а не научной. Эти экономические термины перекочевывают из экономических изданий в публикации в массовых журналах и газетах, и наоборот. Тем самым такие термины получают широкое применение и уже используются государственными органами власти в их официальных документах.

Примеров таких неадекватных экономических терминов достаточно много. Их можно найти почти в каждом автореферате на соискание научных степеней кандидата (доктора философии) и доктора экономических наук. Поэтому нет смысла указывать на конкретные работы или фамилии, ведь это явление стало типичным. Приведем отдельные примеры использования англоязычных экономических терминов. Так, термином, который часто встречается в публикациях и устной речи, является "трейдерлер" (от "traders"). На казахском языке это "кәсіпорынның көтерме саудасы". Дословно слово "trader" переводится как "саудагер" (от "trade" — "сауда"). Но ведь мы говорим не "трейд", а "сауда".

Широкое распространение получило словосочетание "паблик рилейшнз" (от выражения "public relations", которое переводится как "қоғаммен байланыс"). У нас уже даже появилась учебная дисциплина, название которой является калькой "паблик рилейшнз", и защищена кандидатская диссертация, в названии которой есть эта калька. Что уже говорить о научных статьях, курсовых и дипломных работах.

Термин "stockholders" в переводе на казахский означает "мүдделі тұлға". Имеются в виду все заинтересованные в чем-то лица – физические и юридические. На казахском это выглядит просто и понятно. Возникает вопрос: зачем же использовать кальку в виде написания этого английского термина казахскими буквами – "стокхолдерлер"?

Большое распространение получил у нас английский термин "business", который звучит и пишется по-казахски как "бизнес". Вообще слово "business" имеет достаточно много значений и особенностей перевода на казахский язык в зависимости от условий его применения в каждом конкретном случае. Это "іс", "кәсіпкерлік қызмет", "коммерциялық қызмет", "жұмыс", "кәсіпорын", "мамандық", "жауапкершілік" и т. д. Потому при переводе этого термина с английского языка целесообразно максимально точно, учитывая смысловые нюансы, формировать казахский экономический термин. Например, по-английски название может звучать как "Institute of Agribusiness and Rural Development", a по-казахски – как "Аграрлық кәсіпкерлік пен ауылды дамыту институты". В то же время словосочетание "business activity" следует переводить как "іскерлік белсенділік".

Примеры приспособления английских экономических терминов к казахскому языку можно продолжать. Как уже отмечалось, сегодня это явление получило существенное распространение. Причем именно приспособление, а не правильный перевод и формирование казахской экономической терминологии. Важно также подчеркнуть, что, кроме отечественных ученых-экономистов, никто больше не сможет и не будет заниматься этим делом, в силу чего к нему следует относиться чрезвычайно ответственно.

Итак, делая общий вывод из всего сказанного, необходимо акцентировать внимание на том, что проблема современной казахской экономической терминологии довольно не однозначна.

14-тапсырма. Ойтүрткі. Сұрақтарды топ болып талқылаңыздар:

v «Болашақ» бағдарламасын білесіз бе?

v Конкурсқа қатысып көрдіңіз бе?

v Қандай шет тілін білесіз? Еркін білесіз бе?

v Шетелдерде оқығыңыз келе ме?

v Шетелде оқитын таныстарыңыз, достарыңыз бар ма? Қайда оқиды?

15-тапсырма. Шын немесе жалған.

Ш Ж

16-тапсырма. Жыр жаттаңыз.

Үш бақытым

Ең бірінші бақытым – Халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын,

Қымбатырақ алтыннан нарқым менің.

Ал екінші бақытым – Тілімменің,

Тас жүректі тіліммен тілімдедім.

Кей-кейде дүниеден түңілсем де,

Қасиетті тілімнен түңілмедім.

Бақытым бар үшінші – Отан деген,

Құдай деген кім десе, Отан дер ем!

...Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?

Ойланбай-ақ кел-дағы от ал менен...

...Үш бірдей бақытым бар алақанда,

(Мені мұндай бақытты жаратар ма!)

Үш күн нұрын төгеді аспанымнан,

Атырау, Алтай, Арқа, Алатауға!!!

Мұқағали Мақатаев

СӨЖ тапсырмасы

«Экономикалық терминология негіздері», реферат.

СОӨЖ тапсырмасы

Терминдер және олардың жасалуы бойынша жұмыс (жазбаша)

Бақылау сұрақтары

1. Тілдің қоғамдағы рөлі, атқаратын қызметі хақында не айтасыз?

2. Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» туралы сіздің пікіріңіз қандай?

3. Терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмауы неден туындап отыр?

4. «Халықаралық» деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібі қай деңгейде екенін айтып беріңіз?

5. Мемлекеттік терминологиялық комиссия туралы Ережені тауып, онымен толыққанды танысыңыз.

6. Қазақ терминологиясында қалыптасқан жағдайға сараптама жүргізудің нормативтік базасын Ережеден табыңыз және ол туралы әңгімелеп беріңіз.

7. Ағылшын тілінен енген сөздерді атаңыз, мысал келтіре отырып баяндаңыз.

8. Терминология саласында отандық ғалымдар нендей мәселеге назар аудармай отыр деп ойлайсыз?

Тест сұрақтары

1. «Трейдер» терминінің қазақша баламасын табыңыз.

А. Көтерме сауда;

В. Сауда;

С. Саудагер;

Д. Бөлшек сауда;

Е. Сыртқы сауда.

2. Сөз түрлендіруші жұрнақты көрсетіңіз.

А. -ды, -ді;

В. -да, -де;

С. -шық, -шік;

Д. -лы, -лі;

Е. -қыш, -кіш.

3. «Салым» экономикалық термині қай сөзбен тіркеседі?

А. Аккредитивтік;

В. Инкассациялық;

С. Ұзақ мерзімдік;

Д. Мерзімсіз;

Е. Кассалық.

4. Жалғаулар сөйлемде қандай қызмет атқарады?

А. Сөз тіркесін жасайды;

В. Сөз бен сөзді байланыстырады;

С. Жаңа сөз тудырады;

Д. Сөзді түрлендіреді;

Е. Сөзге қосымша реңк үстейді.

5. Етістіктен жасалған туынды зат есімді анықтаңыз.

А. Қаламсыз;

В. Басшы;

С. Еңбекші;

Д. Тарақ;

Е. Жерлес.

6. Банк нені ұсынады?

А. Міндеттемені;

В. Кепілдемелік хатты;

С. Есеп айырысуды;

Д. Атаулы салымды;

Е. Шот есебін.

7. Тәуелдік жалғауынан соң жалғанып тұрған табыс септігі жалғауын табыңыз.

А. әкемде;

В. әкеме;

С. әкесінде;

Д. әкесін;

Е. әкені.

8. «Демеуші» сөзінің орысшасы қайсысы?

А. Партнер;

В. Брокер;

С. Спонсор;

Д. Инвестор;

Е. Посредник.

9. Туынды сөз жасап тұрған қосымшаны көрсетіңіз.

А. Түн-нің;

В. Түн-кеп;

С. Түн-ге;

Д. Түн-дік;

Е. Түн-де.

10. «Маркетинг» ұғымы қандай мағынаны білдіреді?

А. Базар;

В. Сауда;

С. Нарық;

Д. Дүкен;

Е. Дүңгіршек.

11. Сөздің тура мағынасын анықтаңыз.

А. Арқасынан таяқ үзген емес;

В. Бала нанның жартысын үзіп берді;

С. Нариман – тепсе темір үзетін жігіт;

Д. Ол әке-шешеден ерте қол үзді;

Е. Қария әбден күдер үзген екен.

12. «Орфоэпия» терминінің анықтамасы қайсы?

А. Дұрыс жазу ережелері;

В. Дауысты дыбыстардың үндестігі;

С. Дұрыс айту ережелері;

Д. Тыныс белгілері;

Е. Дауыссыз дыбыстар жүйесі.

13. Тұйық валюта – .... валюта.

А. Айырбасталатын;

В. Еркін айырбасталатын;

С. Ішінара айырбасталатын;

Д. Айырбасталмайтын;

Е. Дамыған елдер валютасы.

14. Омоним сөздер қатысқан сөйлемді табыңыз.

А. Ел үмітін ер ақтар;

В. Қарақұс – жыртқыш құс;

С. Сулы жер – нулы жер;

Д. Көңілі бұлақтай таза;

Е. Көк алманы алма.

15. «Текущий вклад» тіркесін қазақ тіліне қалай аударған жөн?

А. Ұтыстық салым;

В. Атаулы салым;

С. Ағымдық салым;

Д. Мақсатты салым;

Е. Жарғылық салым.

16. Ауыспалы мағынада қолданылған сөз қайсысы?

Жаңбырсыз жер жетім,

Жақсысыз ел жетім.

А. Жер;

В. Ел;

С. Жетім;

Д. Жаңбырсыз;

Е. Жақсысыз.

17. Қазақстан ипотекалық компаниясының құрылтайшысы – ....

А. Үкімет;

В. Президент әкімшілігі;

С. ІІ деңгейлі банктер;

Д. Ұлттық Банк;

Е. Қаржы министрлігі.

18. Қай сөзде «көк» сөзі бірге жазылады?

А. (Көк) жел;

В. (Көк) кептер;

С. (Көк) шең;

Д. (Көк) аспан;

Е. (Көк) көйлек.

19. Есім сөзден жасалған туынды зат есімді көрсетіңіз.

А. Тарамыс;

В. Батпақ;

С. Басқыш;

Д. Адалдық;

Е. Күрек.

20. «Мөлшерлеме» сөзінің орысша баламасы.

А. Баланс;

В. Займ;

С. Ставка;

Д. Средство;

Е. Объем.

ГЛОССАРИЙ

Сертификат –1) Шынайылық куәлігі (мысалы, жазбаша немесе басылған түрде берілген меншік құқығы туралы құжат, тауарлардың шығу тегі жөніндегі сертификат, кепілдік сертификат, қолхат);

2) Сертификат иесінің меншігіндегі акциялар саны көрсетілген жазбаша немесе басылған түрде депозитке, акцияға, облигацияға берілген меншік құқығы туралы куәлік.

Инфляция (құнсыздану) – нарықта ақша табыстарының тауарлар, қызмет көрсету және қаржылық активтер ұсынысынан артық болуы нәтижесінде тауарлар мен қызмет көрсету бағаларының өсуі, яғни ақша массасының тауарлардан артылуы.

Менеджмент – өндірісті басқару принциптерінің, әдіс - тәсілдерінің және құралдарының жиынтығы; өндірістің тиімділігін арттырып, тұрақты табыс алу мақсатымен құрылатын экономикалық саясат.

Менеджер – өндіріс және тауарлар айналымы процестерін басқару жөніндегі маман, фирманың штаттық қызметкері, орташа және жоғары басшылық құрамының лауазымды тұлғасы.

Аудитор – тексерілудегі валюта есебінің дұрыстығын куәландыратын жеке адам немесе тәуелсіз компания.

Жалпы ішкі өнім – басқа елдерге салынған күрделі қаржылардан түскен пайданы қосқандағы ел өндіретін тауарлар мен қызмет көрсетулердің жиынтық бағасы.

Толық серіктес – жауапкершілігі шектеулі серіптестіктегі (ЖШС) өз борыштары мен міндеттемелері бойынша жауапкершілігі шектелмеген серіктес.

Енжар серіктес – жауапкершілігі шектеулі серіптестіктегі (ЖШС) өзі салған капитал мөлшерінде ғана жауап беретін серіктес.

Негізгі әдебиеттер:

1. Ф. Оразбаева. Тілдік қатынас: теориясы мен әдістемесі. Алматы, 2000

2. Ш.К. Бектуров, А.Ш. Бектурова. Казахский язык для всех. Алматы, «Атамұра», 2004.

3. А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш, І.М. Төленов. Қазақ тілі (оқу құралы). Алматы, «Экономика», 2001, 380 бет.

4. Ж.Ш.Әбіш, Р.Қ. Әдісханова, Ж.О. Мұсаева ж.б. Қазақ тілі (жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқу құралы). Алматы, «Жания-Полиграф» баспасы, 2004, 380 бет.

Қосымша оқулықтар:

1. Ш.К. Бектұров, А.Ш. Бектұрова. Қазақ тілі (ана тілі деңгейінде үйрету құралы). Алматы, «Атамұра», 2004.

2. Н.Қ. Мамыров, А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш. Қазіргі экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы, «Экономика», 2000, 402 бет.

3. Қазақ тілін оқыту әдістемесінен қысқаша анықтағыш. Құрастырғандар: Сүлейменова Ж., Орынбаев А., Абитжанова Ж. Алматы: «Эверо» баспасы, 2009ж., 248 бет.

Аға оқытушы Бейсеева Нұргүл Әбдіқадырқызы

3-сабақ. Ресми іс қағаздар тілінің нормасы

Тірек сөздер:Ресми ісқағаздар, ресми стиль, ісқағаздар стилі,кеңсе стилі, әдеби тіл, жалпы халықтық тіл, жазба мәдениеті, ресми құжаттар, мемлекет жұмыстары, ел билеу, өтініш, өмірбаян, сенімхат, қолхат, анықтама, мінездеме, түйіндеме, хабарландыру, құттықтау, қатынас қағазы, акт, мәлімдеме, бұйрық, есеп, хаттама, шарт, міндеттеме, нұсқау хаттар, сот процесі, елшілік кездесулер.

Ресми ісқағаздар тілі – әдеби тілдің стильдік тармақтарының бірі. Әдеби тіл жүйелі қалыпқа түскен, стильдік тармақтары бар, қоғамдық қызметі әр алуан тіл. Әдеби тіл жалпы халықтық тілдің ең жоғары формасы болып есептеледі. Қоғамның, мемлекеттің дамуымен байланысты, сол мемлекет тілінің байлығы, мәдениеті артып, қолданылу аясы да кеңейе түседі. Мемлекет тілі – көркем әдебиеттің, ғылымның, ісқағазардың, өнер-білімнің, баспасөздің тілі.Тілдің қалыпқа түсуі, дамуы халықтың жазба мәдениетімен тікелей байланысты. Жазба мәдениеті арқылы тіл байлықтары екшеленіп, құрылысы да жүйелі қалыпқа түсіп дамиды. Яғни халықтың жазба мәдениетінің болуы тілдің әдеби қалыпқа түсуінің негізгі шарттарының бірі. Әдеби тілдің негізгі белгілерінің бірі – бірізділік. Бұл бірізділік тілдің орфогафиясында да, грамматикасында да, терминологиясында да сақталуы тиіс. Яғни тілдегі сөздердің бір ізге түскен айтылу нормасы, жазылу нормасы, қолданылу нормасы болу керек. Ресми ісқағаздар тілі кейде кеңсе стилі, ресми стиль, ісқағаздар стилі деп те айтылады. Ресми ісқағаздар тілінің ерекшелігі, онда факт дәл көрсетіліп, бір ізбен жүйелі жазуға айрықша мән беріледі. Өйткені ісқағаздары да, ресми құжаттар да ерекше қатынас жасау құралы болып саналады. Бұл стиль ел билеу, мемлекет жұмыстарын жүргізумен байланысты. Ісқағаздар стиліне әртүрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері жатады. Ісқағаздары белгілі бір форма бойынша жазылады. Ол форманың түрлі үлгілері болады. Ісқағаздарының үлгілеріне өтініш, сенімхат, қолхат, анықтама, мінездеме, шақыру билеті, хабарландыру, қатынас қағазы, акт, мәлімдеме, хаттама, шарт, міндеттеме, бұйрық, есеп, т.б. жатады. Ісқағаздарының әрқайсысының бұрыннан белгілі бірыңғай сөздері мен сөз тіркестері , сөйлем үлгілері болады. Ісқағаздары көбінесе сол үлгі бойынша жазылады. Қолданылатын орны.Ісқағаздарында, нұсқау хаттарда, кеңсе құжаттарында жазба түрі, ал сот процесі кезінде, елшілік кездесулерде, мемлекет, мекеме қызметкерлерінің іскерлік қарым-қатынастарында ауызша түрі қолданылады.

Қарым-қатынас мақсаты: хабарлау, нақты мәліметтер беру. Тілдік амал-тәсілдері: сөз, сөз тіркестері тіліндегі өз мағынасына сай жұмсалады. Мысалы, ресми стильде жазушы сөзі сөз зергері, қаламгер деп қолданылмайды. Жеңіл автомобиль атауы, сөйлеу тіліндегідей, жұмсақ машина деп айтылмайды. Грамматикалық ерекшеліктер тұрғысынан алғанда, ісқағаздары қалыптасқан үлгіде, баяндау түрінде жазылып, сөйлемдері тиянақты, ой аяқталған болып келеді де, мазмұны көбінесе «тапсырма», «бұйыру» ыңғайында болады.Ресми стильде кітаби реңктегі сөздер мен тіркестер, хабарлы сөйлемдер, даяр тіркестер мен термин сөздер пайдаланылады. Мысалы: орындау міндеттелсін, мекемеге тапсырылсын, жүзеге асырылсын, ұйымдастыру қолға алынсын, баса көңіл бөлінсін, баса назар аударылсын, ескеріп отыратын болсын, қамтамасыз етілсін, қаулы етеді, осы анықтама берілді, жарлық етеді, т.б. күрделі тіркестер көбірек кездеседі. Ісқағаздары көбінесе өткен шақ формасында жазылады, айқындап тұратын сөздер жиі қолданылады.

Стильдік сипаттары:ресмилік, нақтылық. Айтылатын ойды бұрмалауға не екіұшты түсінуге жол бермейтіндей дәлдіктің болуы; автордың жеке басының сезім күйі тежеулі, сөзі ресми сипатта болуы

1-тапсырма.

1. Ісқағаздары, оның түрлері туралы 1-кестені оқып шығыңыз. Ісқағаздарының қандай жағдайда жазылатынын, мазмұндық-құрылымдық жүйесін т.б. дерекшеліктерін есте сақтаңыз.

2. Ісқағаздары, оның түрлері туралы мәліметтерді есте сақтай отырып, оқу құралының көмегінсіз 2-кестені толтырыңыз.

Кесте

Кесте

2-тапсырма. Сіз бөлім бастығысыз, жұмысқа жаңа қызметкер қабылдаңыз. Сұхбаттасып көріңіз.

-Сәлеметсіз бе? Кіруге бола ма?

- Сәлеметсіз бе? Кіріңіз. Қандай шаруамен келдіңіз?

-Мен сіздердің фирмаларыңызға хабарландыру бойынша келіп тұрмын. Сіздерде менеджерлік бос орын бар ма?

- Иә, бар. Сіз қандай жоғары оқу орнын бітірдіңіз?

- Қазақ экономикалық университетін қызыл дипломмен бітірдім.

- Жұмыс тәжірибеңіз бар ма?

- Иә, бес жылдық жұмыс тәжірибем бар.

- Сіз қазақ, ағылшын тілдерін жақсы білесіз бе?

- Қазақ тілінде жақсы сөйлеймін, ағылшын тілін де біршама тәуір білемін.

- Өте жақсы. Ондай болса, сіздің жұмысқа орналасуға қажетті құжаттарыңыз дайын ба?

- Иә. Менде жоғары білімім туралы диплом, жеке куәлік, төлқұжат, еңбек кітапшасы(жеке іспарағы), әлеуметтік жеке код(ӘЖК), салық төлеушінің тіркеу нөмірі(СТН), зейнетақы шарты бар.

- Онда сіз жұмысқа қабылдау туралы өтініш жазыңыз. Мінездеме мен өмірбаян керек. Сонымен бірге түйіндеме жазып қалдырыңыз. Ертең келіңіз.

- Рақмет, сау болыңыз!

- Сау болыңыз. Біз сізді күтеміз.

4.2. Хатшымен сұхбат.

- Сәлеметсіз бе?

- Сәлеметсіз бе? Иә сұраңыз.

- Мен жұмыс туралы өтініш жазып қалдырып едім. Қорытындысын білуге бола ма?

- Қазір қарайын. Міне, сіздің өтінішіңіз қаралыпты. Бастық қол қойыпты. Сіз жұмысқа қабылданыпсыз. Құттықтаймын!

- Өте қуаныштымын. Ықыласыңызға үлкен рақмет! Қызметке қашан кірісейін?

- Ертеңнен бастап кірісіңіз.

- Ертеңге дейін сау болыңыз.

3-тапсырма. Төменде берілген кесте мен хабарландыру үлгілерін пайдаланып, бос қызмет орны туралы хабарландыру жазыңыз.

4-тапсырма.Мәтінді орыс тіліне аударыңыз және мәтін бойынша сұрақтар дайындаңыз.

Поиск по сайту: