Укыту-тематик плагнлаштыру

әдәби уку

Классы 3

Сәгатьләр саны: Барлыгы 68 сәгать; атнага 2 сәгать

Бурычлар:

1. Укучыларның логик-теоретик анализлауга сәләтен үстерү.

2. Анализ нәтиҗәсендә проблема табарга һәм аны куярга өйрәтү.

3. Максатка ирешү (проблеманы чишү) юлын планлаштырырга өйрәтү.

4. Проблеманы чишү юлын модельләштерергә өйрәтү.

5. Чишелгән проблеманың эш ысулларына рефлексия ( рефлексия – дәрестә үзләштергән барлык материалны баштан азакка кадәр эзлекле рәвештә күңелдән үткәрә белү сәләте) ясарга өйрәтү.

3 нче сыйныфта еллык тема: сүрәтләү алымнары. Татар әдәбиятын башлангыч сыйныфларда үстерешле укыту программасы дәреслек эчтәлеген тамырдан үзгәртә.Темаларга аңлатма бирелә, кагыйдәләрнең нинди теория элементы булуы күрсәтелә.

Тематик планлаштыруны тормышка ашырганда куелган иң әһәмиятле максатлар:

1. Тиз, аңлап, дөрес итеп укырга өйрәтү;

2. Балаларны ашыкмыйча, сәнгатьле итеп сөйләргә өйрәтү;

3. Балаларның активлыгын үстерү;

4. Уй - фикерен ачык итеп әйтү өчен тема белән кызыксынырга, уку мәсьәләсен чишәргә өйрәтү;

5. Уйлау алымнарына өйрәтү һәм үз уен теләп әйтеп бирергә күнектерү

Укучы балаларның әзерлеге дәрәҗәсе ( уку елы башына)

Әдәби уку фәнен өйрәнү нәтиҗәсендә укучы таныш булырга тиеш :

§ Әдәби әсәрләр, аларның авторлары.

§ Китапның элементлары (тышы, эчтәлеге, титул бите, иллюстацияләр).

Укучылар белергә тиеш:

v Укучылар текстларны дөрес, аңлаешлы итеп, минутына 1 нче яртыеллыкта 40 сүз, икенче яртыеллыкта 50 сүз укырга;

v Бер үк эчтәлекне хикәяләү һәм сурәтләү формасында сөйләргә;

v Хикәяләү һәм сурәтләүнең өлешләре һәм алар арасындагы бәйләнешнең үзенчәлекләрен

әйтә белергә;

v Хикәяләү һәм сурәтләү текстларын аера белергә;

v Текстның эчтәлеген телдән һәм язмача бирә белергә;

v Сюжетлы рәсемнәр буенча, күзәтүләргә нигезләнеп, хикәяләү һәм сөрәтләү характерындагы

текстлар иҗат итә белергә.

Укучы балаларның әзерлеге дәрәҗәсе ( уку елы ахырына)

Әдәби уку фәнен өйрәнү нәтиҗәсендә 3 нче сыйныф укучысы таныш булырга тиеш :

§ Әдәби әсәрләр, аларның авторлары.

§ Китапның элементлары (тышы, эчтәлеге, титул бите, иллюстацияләр).

белергә тиеш:

§ Аңлап эчтән уку.

§ Әсәрнең темасын һәм фикерен белү.

§ Эчтәлеген сөйләү .

§ Әсәрне өлешләргә бүлү, план төзү.

§ Вакыйгаларны бәяләү.

§ Сәнгатьле итеп яттан сөйләү.

§ Балалар әдәбиятының жанрлары (әкият, хикәя, мәсәл).

Тематик план атнага 2 сәгать исәбеннән, барлыгы 68 сәгатькә исәп итеп төзелә. Шул исәптән контроль эш – 7сәгать

сыйныфтан тыш уку -14 сәгать.

“Материаллар, укыту чаралары “ бүлегендә компьютер куллану каралган:күргәзмә материал, укучыларга телдән җавап бирү өчен биремнәр, күнегүләр, тестлар, тренажерлар, электрон дәреслекләр.

Күргәзмә материаллар(слайдлар) яңа матеиалны өйрәнгәндә күргәзмәлелек урынына, укучылар җавап биргәндә кулланыла.Агнимацияне куллану яңа материалны үзләштергәндә укучыларда кызыксыну уята.

Телдән җавап бирү өчег биремнәр, күнегүләр, тестлар үз эченә анимация ярдәмендә төзелгән сораулы биремнәр, күргәзмәле җаваплпр туплый.

Электрон дәреслекләр ярдәмендә яңа материалны да, белем һәм күнекмәләрне ныгыту дәресендә дә, мөстәкыйль эшләр вакытында да уңышлы кулланырга мөмкин. Әлеге дәреслекләрдә теоретик материал да, практик биремнәр дә, белешмә материаллары да зур урын алган. Компьютер технологиясен укытуда куллану дәрестә эш төрләрен, телдән һәм язмача күнегүләрне чиратлаштырырга ярдәм итә. Ә бу үз чиратында укучыларда белем алуга кызыксыну уята.

ТЕМАЛАР БҮЛЕНЕШЕ

3 нче сыйныфта әдәби уку дәресләрен тематик планлаштыру

ХАЛЫК АВЫЗ ИҖАТЫ

Халыкның телдән сөйләнә торган поетик әсәрләре халык авыз иҗаты яки фольклор дип атала. Фольклор — инглизчә «халык акылы» дигән сүз.

Халык авыз иҗаты әсәрләре язу сәнгате туганчы ук барлыкка килгәннәр. Борынгы чорда җыр, биү, уеннар, төрле йолалар үзара үрелгән хәлдә ыруг, кабилә иҗаты буларак яши. Заманнар үтү белән кешеләрнең аңы да үсә бара. Шуның белән бергә халык авыз иҗаты да үзгәреш кичерә, аның төрләре арта, әсәрләрдәге фикер тирәнәя бара. Алар мөстәкыйл сәнгат әсәре булып формалашалар. Халык авыз иҗаты әсәрләренә җырлар, такмак-такмазалар, әкиятләр, мәкәлләр һәм әйтемнәр, табышмаклар, эпослар, мәзәкләр, бәетләр һ. б. керә. Аларда халыкның уй-хыяллары, гаделлек өчен көрәше, якты киләчәккә омтылышы гәүдәләнә. Шунлыктан фольклор әсәрләре һәркемгә якын, һәркемне дулкынландыра, яхшылыкка, әдәпле һәм намуслы булырга өнди.

Халык авыз иҗаты әсәрләре — күмәк иҗат җимеше. Аларның авторы билгеле булмый. Кем дә булса берәү җыр, мәзәк яисә әкият чыгара икән, алар шунда ук телдән телгә күчеп йөри башлый. Әнә шулай үзенең яшәвен дәвам итә. һәр башкаручы кеше мондый әсәрләрне үзенчә эшкәртә, эчтәлеген тулыландыра, сәнгәтчә матурлый, бизи.

Фольклор — халыкның рухи хәзинәсе, ерак заманнарда яшәгән кешенең эчке дөньясын чагылдыра торган тормыш­чан чыганак. Халык авыз иҗаты әсәрләрендә җанлы сөйләм теленең үзенчәлекләре, халыкның фикер байлыгы, сүз тап­кырлыгы, күптөрле сурәт-бизәк чаралары тупланган.

Әнә шуларны күздә тотып, Габдулла Тукай болай ди: «Дөре­сен генә әйткәндә, халык — зур ул, көчле ул, дәртле ул, моңлы ул, әдип ул, шагыйр ул».

Халыкның сүнмәс таланты белән иҗат ителгән фольклор әсәрләрен без бүген дә яратып укыйбыз. Язучылар, шагыйрләр, композиторлар һәм рәссамнар өчен исә халык авыз иҗаты әсәрләре бетмәс-төкәнмәс илһам чишмәсе булып тора.

МӘЗӘКЛӘР ТУРЫНДА

Мәзәк — халык авыз иҗаты әсәрләренең үзенчәлекле кеч­кенә жанры. Ул — кыска күләмле, көтелмәгәнчә чишелешле, юмор һәм сатирага (ачы көлү) нигезләнгән чәчмә әсәр. Үзе­нең тапкырлыгы һәм көтелмәгәнчә тәмамлануы белән мәзәк тыңлаучының хисләрен кузгата, гәҗәеп акыл зирәклеге белән шаккатыра. «Замана килене» дигән мәзәкне карыйк. Анда картлар белән яшләр арасындагы ямсез мөнәсәбәтләр моңсу көлү тудыра:

Өйдә тотарга су беткән. Әби белән бабай, чиләк тотып, ишегалдына чыкканнар. Бабай:

— Мин барам,— дип әйтә, ди. Әби аңа каршы:

— Юк, мин барам, тау менгәндә, синең тының бетәр, үзем барам, — дип әйтә, имеш, ди.

Килен көзге алдында бизәнеп маташа икән.Тәрәзәдән башын тыккан да:

— Нигә сез бала-чага шикелле юкка тавышланасыз?Алдан берегез алып кайтсын да аннары икенчегез барыр,—дигән.Бу мәзәктә киленнең мәгьнәсезлеге һәм шактый оятсыз­лыгы җанга тия.

Мәзәк тормышның бөтен якларын иңли. Кешеләрдәге ким­челекләрне, мөнәсәбәтләрдәге тупаслыкны ул оста тотып ала. Мәсәлән, мактанчыклык кешене бик түбәнәйтүен «Җырчы» мәзәгендә күреп була:

Җырчы иптәшеннән сораган, ди:

— Кичә минем җырлаганымны тыңлагансың инде. Ишет­теңме? Тавышым залга сыймады!

— Юк, ишетмәдем, күрдем. Синең тавышыңа урын бул­сын өчен, кешеләр, залны буш калдырып, өйләренә кайтып баралар иде.

Мәзәктә күбрәк диалог өстенлек итә. Чөнки анда ике яки өч кешенең генә сөйләме бирелә. Берсе — тапкырлыгы белән, икенчесе наданлыгы белән фикерләр бәрелешен китереп чы­гара, моннан тыңлаучы рәхәтләнеп көлә. «Ашауны гына белгәч» мәзәген искә төшерик:

— Шәһәрдән авылга бер егет кунакка кайткан. Алар авыл егете белән яшелчә бакчасы буеннан үтеп баралар икән. Шәһәр егете, бакчада үсеп утыра торган кәбестәләрне күреп:

— Бу нәрсә? — дип сораган. Авыл егете:

— Кәбестә,— дип җавап биргән.

— Нинди кәбестә, тозлаганымы, әллә тозламаганымы? — дип сораган шәһәр егете.

Мәзәк һәрчак заман белән бергә атлый. Шул ягы белән ул, фольклорның башка жанрларына караганда, өлгерлек һәм җитезлек күрсәтеп килә. Хәзерге вакытта балалар мәзәкләре күбәеп бара. Аларда самимилек, риясызлык һәм дөреслек ачык бирелә. Бала тапкырлыгы кайчак өлкәннәрне дә хәйран итә. «Наилнең шатлыгы» мәзәгендә:

Кечкенә Наил бик начар укыган. Ул һаман «2»ле алып кайта икән.

Әнисе, улын оялтмакчы булып:

— Рәүфә әнә гел «5»легә генә укый. Рәүфәдән үрнәк алыр идең,— дигән.

Беркөнне Наил мәктәптән бик шатланып кайтып кергән.

— Улым, әллә «бишле» алдыңмы?— дип сораган әнисе.

— Юк, әни, Рәүфә «икеле» алды!— дип җавап биргән На­ил.

«Фамилияне корбан итеп» мәзәгендә малай үзенең эчкер­сез, балаларча беркатлылыгы белән әтисенең хәйләле ялга­нын ачып ташлый:

Мәгариф инспекторы белән мәктәп директоры урамнан бар­ганда, бер малай агач сындырып ята икән.

— Бу нинди тәртипсезлек?! — дигән инспектор. Директор кызарынган да малайга:

— Сабитов, нишләвең бу? — дип кычкырган.

— Әти, безнең фамилия алай түгел бит!—дигән малай.

Безнең халык арасында Хуҗа Насретдин исеме белән бәйле мәзәкләр яшәп килә. Аларга һәр заманның үзгәреше килеп керә. Хуҗа турындагы мәзәкләр аеруча яратып сөйләнә. Хуҗа бик тапкыр, кем булуына карамастан, ул дөресен ярып әйтә. Менә бер мәзәк:

Хуҗа әйдә юк чакта аңа мулла килеп чыккан. Моңа бик ачуы килгән дә Хуҗаның ишегенә «Ышәк» дип язып киткән.

Хуҗа аны урамда очратып:

— Миңа килгәнсең икән,— дигән. Мулла гаҗәпләнеп:

— Каян белдең?— дип сораган. Хуҗа аңа:

— Ишеккә исемеңне язып киткәнсең ич,— дигән. Мәзәкләр һаман иҗат ителеп тора. Үз чорында мәзәкләрне Каюм Насыйри да җыеп бастырган. Хәзерге вакытта да мәзәкләрне җыю, туплап бастыру эше дәвам итә. Аңа язучы­лар, галимнәр һәм халык үзе дә актив катнаша. «Мең дә бер мәзәк» (җыючысы Г. Бәширов) җыентыгы, «Татар халык иҗаты. Мәзәкләр» китабы (Татарстан китап нәшрияты, 1979) басылып чыкты. Нәкый Исәнбәт «Балалар фольклоры» (Та­тарстан китап нәшрияты, 1984) исемендә күп кенә әсәрләрне үзе җыеп, китап итеп бастырды. Анда балалар мәзәкләре дә байтак.

МӘЗӘКЛӘР

Ишәк өстендә

Хуҗа, ишәгенә атланып, базарга китеп барганда, аның артыннан атка атланган бер бай килеп җиткән. Ул, Хуҗаны хурламакчы булып:

— Я, ишәк өстендә бару ничек, әйбәтме?— дип сораган.

— Атка атланган ишәккә караганда, акыллы баш булып, ишәккә атланып йөрү күңеллерәк,— дип, җавап кайтарган Хуҗа.

Шайтан ни төсле

Бик тәкьва бер мулла тинтәккә санап йөртелгән бер ке­шедән сораган:

— Өй, сине шайтан белән сөйләшә, диләр. Шайтан ни төслерәк була ул? — дигән.

Тинтәк әйткән:

— Көзгедән кара әле, шул көзгедә күргәнең шайтанның нәкь үзе булыр,— дигән.

Аягына күтәрә торган ат

Бер колхозга шәһәрдән яңа председатель җибәргәннәр. Шәһәрдә туып үскәнлектән, моның үз гомерендә ат җиккәне юк икән. Көннәрдән беркөн бу бер атны «киендереп» бирергә кушкан.

Бу атның тибә торган гадәте бар икән. Басудан кайткач, председатель ат караучы бабайга әйткән:

— Бар, чишендер, ләкин миңа бүтән аягын күтәрә торган ат бирмә!— дигән.

Укытучы белән укучы бала

Укытучы балага сорау биргән:

— Ни сәбәпле кыш көне су бозга өйләнә? Укучы бала әйтте, ди:

— Тимераякта шуарга ярарлык булсын өчен.

Поиск по сайту: