Помощничек
Главная | Обратная связь


Археология
Архитектура
Астрономия
Аудит
Биология
Ботаника
Бухгалтерский учёт
Войное дело
Генетика
География
Геология
Дизайн
Искусство
История
Кино
Кулинария
Культура
Литература
Математика
Медицина
Металлургия
Мифология
Музыка
Психология
Религия
Спорт
Строительство
Техника
Транспорт
Туризм
Усадьба
Физика
Фотография
Химия
Экология
Электричество
Электроника
Энергетика

Навуковы стыль беларускай літаратурнай мовыі



Навуковы стыль з'яўляецца сродкам зносін у галіне навукі і вучэбна-навуковай дзейнасці. Кожны член сучаснага грамадства ў розны час свайго жыцця і ў рознай ступені сустракаецца з тэкстамі дадзенага стылю, які функцыянуе ў вуснай і пісьмовай форме, таму авалодаць нормамі навуковага і навукова-вучэбнага стылю маўлен- ня з'яўляецца важнай задачай кожнага чалавека.

Навуковы стыль належыць да ліку кніжных стыляў беларускай літаратурнай мовы, якія валодаюць як агульнымі ўмовамі функцыя- навання, так і аднолькавымі або блізкімі моўнымі асаблівасцямі, ся- род якіх можна вылучыць наступныя: папярэдняе абдум- ванне выказвання; маналагічны характар маўлення; строгі адбор моўных сродкаў; імкненне да нармаванага маўлення.

Праяўленне і развіццё навуковага стылю звязана з прагрэсам навуковых ведаў у разнастайных галінах жыцця і дзейнасці прыро- ды і чалавека. Першапачаткова навуковы выклад быў набліжаны да мастацкага стылю (напрыклад, эмацыйнае ўспрыманне з'яў у на- вуковых працах Піфагора, Платона, Лукрэцыя і г.д.). Стварэнне ў грэчаскай мове, якая распаўсюджвала свой уплыў на ўвесь куль- турны свет, трывалай навуковай тэрміналогіі прывяло да аддзялен- ня навуковага стылю ад мастацкага. На Беларусі навуковы стыль пачаў складвацца у 20 гады XX стагоддзя ў сувязі з развіццём на- вукі і напісаннем манаграфій, падручнікаў, навуковых артыкулаў па розных галінах навукі і тэхнікі, а таксама з перакладамі падруч- нікаў з рускай мовы на беларускую, таму што навучанне праводзіла- ся на беларускай мове.

У сувязі з прызначэннем навуковага маўлення выдзяляюцца наступныя разнавіднасці навуковага стылю: уласна навуковы; на- вукова-тэхнічны; навукова-інфарматыўны; навукова-даведачны; навукова-вучэбны; навукова-папулярны.

Знаходзячы сваю рэалізацыю ў пісьмовай і вуснай форме зносін навуковы стыль мае разнастайныя жанры (анатацыя, рэферат, канс- пект, тэзісы, рэзюме, рэцэнзія, водзыў) і віды тэкстаў (падручнік, да- веднік, навуковы артыкул, манаграфія, дысертацыя, лекцыя, даклад).

Навукова-вучэбны стыль рэалізуецца ў наступных жанрах: паведамленне; адказ (вусны адказ, адказ-аналіз, адказ-абагульнен- не, адказ-групоўка); разважанне; тлумачэнне; моўны прыклад.

Разнастайнасць відаў навуковага стылю базіруецца на ўнутра- ным адзінстве і наяўнасці агульных пазамоўных і ўласна лінгвістыч- ных сродкаў гэтага віду моўнай дзейнасці, якія праяўляюцца нават незалежна ад характару навук (прыродазнаўчых, дакладных, гума- нітарных) і ўласна жанравых адрозненняў. Разам з тым зразумела, што, напрыклад, тэксты па фізіцы, хіміі, матэматыцы заўважна ад- розніваюцца па характары выкладу ад тэкстаў па педагогіцы, псіха- логіі, філалогіі ці гісторыі.

Сфера навуковых зносін адрозніваецца тым, што ў ёй праду- гледжваецца найбольш дакладнае, лагічнае і адназначнае выражэнне думкі. Галоўнай формай мыслення ў галіне навукі аказваецца па- няцце, дынаміка мыслення выражаецца ў суджэннях і вывадах, якія ідуць адзін за адным у пэўнай лагічнай паслядоўнасці. Думка стро- га аргументавана, падкрэсліваецца лагічнасць разважання, у цес- най узаемасувязі знаходзіцца аналіз і сінтэз. Значыць навуковае мысленне набывае абагульнены і абстрагаваны характар. Канчат- ковая крышталізацыя навуковай думкі адбываецца ва ўнутраным маўленні, у вусных і пісьмовых тэкстах разнастайных жанраў на- вуковага стылю, якія маюць, як было адзначана, агульныя рысы.

Агульнымі пазамоўнымі ўласцівасцямі навуковага стылю маў- лення, яго стылёвымі рысамі, абумоўленымі абстрактнасцю і стро- гай лагічнасцю мыслення, з'яўляюцца: навуковая тэматыка тэкстаў і абагульненасць, адцягненасць, абстрактнасць выкладу.

Амаль кожнае слова выступае як абазначэнне агульнага паняц- ця ці абстрактнага прадмета. Адцягнена-абагульнены характар маўлення праяўляецца ў адборы лексічнага матэрыялу (назоўнікі да- мінуюць над дзеясловамі, выкарыстоўваюцца агульнанавуковыя тэр- міны і словы, дзеясловы выкарыстоўваюцца ў пэўных формах часу і асобы), і асаблівых сінтаксічных канструкцыях (няпэўна-асабо- выя сказы, пасіўныя канструкцыі).

Навуковы стыль характарызуецца лагічнай паслядоўнасцю выкладу, упарадкаванай сістэмай сувязей паміж часткамі выказван- ня, імкненнем аўтараў да дакладнасці, сцісласці, адназначнасці пры захаванні насычанасці зместу.

Лагічнасць выкладу. Паміж часткамі выкзвання ёсць упарад- каваная сістэма сувязей, выклад несупярэчлівы і паслядоўны. Гэта дасягаецца выкарыстаннем асаблівых сінтаксічных канструкцый і тыповых сродкаў міжфразавай сувязі.

Паслядоўнасцю валодае толькі той тэкст, у якім вывады выні- каюць са зместу, яны несупярэчлівыя, тэкст разбіты на асобныя сэнсавыя адрэзкі, якія адлюстроўваюць рух думкі ад прыватнага да агульнага або ад агульнага да прыватнага. Напрыклад: Усе студэн- ты ВНУ вывучаюць педагогіку і псіхалогію. Святлана - студэнт- ка. Вывад: Святлана вывучае педагогіку і псіхалогію.

У дадзеным прыкладзе выкарыстоўваецца спосаб разважан- ня, які называецца дэдукцыяй - разважанне ад агульнага да пры- ватнага.

Індуктыўны спосаб разважання - ад прыватнага да агульнага. Напрыклад: У фірме А сацыяльны псіхолаг працуе па сумяшчальні- цтву. У фірме Б сацыяльны псіхолаг працуе па сумяшчальніцтву. У фірме В сацыяльны псіхолаг працуе па сумяшчальніцтву. У фірме Г сацыяльны псіхолаг працуе па сумяшчальніцтву. Вывад: Усе сацы- яльныя псіхолагі працуюць па сумяшчальніцтву.

Зразумела, што заключэнне па індукцыі носіць праўдападоб- ны або імаверны характар; бо неабходна было б разгледзець усе фірмы горада, каб зрабіць абсалютна дакладны вывад. Таму поўная індукцыя далёка не заўсёды магчымая.

Яснасць выкладу. Яснасць, як якасць навуковага маўлення, прадвызначае зразумеласць і даступнасць. Па ступені даступнасці навуковыя, навукова-вучэбныя і навукова-папулярныя тэксты адроз- ніваюцца па матэрыяле і па спосабе яго моўнага афармлення.

Дакладнасць выкладу. Дасягаецца выкарыстаннем адназ- начных выразаў, тэрмінаў, слоў з выразнай лексіка-семантычнай спалучальнасцю. Прадвызначае адназначнасць разумення, адсут- насць разыходжанняў паміж азначаемым і яго азначэннем. Таму ў навуковых тэкстах, як правіла, адсутнічаюць вобразныя, экспрэс- іўныя сродкі; словы выкарыстоўваюцца пераважна ў прамым зна- чэнні, частае выкарыстанне тэрмінаў таксама садзейнічае адназнач- насці тэксту.

Жорсткія патрабаванні дакладнасці, якія ставяцца да навуко- вага тэксту, абмяжоўваюць выкарыстанне вобразных сродкаў мовы: метафар, эпітэтаў, мастацкіх параўнанняў, прыказак і прымавак і г.д. Іншы раз такія сродкі могуць трапляць у навуковыя творы, таму што навуковы стыль імкнецца не толькі да дакладнасці, але і да выкарыстальнасці, доказнасці. Аднак вобразныя сродкі неабходны для рэалізацыі патрабавання яснасці і даходлівасці выкладу.

Доказнасць выкладу. Для дасягнення доказнасці навуковага выкладу разважанні павінны быць аргументаваны пры дапамозе адпаведных навуковых гіпотэз або палажэнняў ці на аснове наву- ковага вопыту даследчыкаў папярэдніх часоў.

Аб'ектыўнасць выкладу. Праяўляецца ў выкладзе, аналізе разнастайных пунктаў гледжання на праблему, у засяроджанасці на прадмеце выказвання і адсутнасці суб'ектывізму пры перадачы зместу, у безасабовасці моўнага выражэння.

Для доказнасці і аб'ектыўнасці выкладу неабходна насыча- насць фактычнай інфармацыяй.

Эмацыянальнасць, як і экспрэсіўнасць, у навуковым стылі, які патрабуе аб'ектыўнага, «інтэлектуальнага» выкладу навуковых да- дзеных, выражаецца інакш, чым у другіх стылях. Успрыманне на- вуковага твора можа выклікаць пэўныя пачуцці ў настаўніка, але не як адваротную рэакцыю на эмацыянальнасць аўтара, а як асэнса- ванне самаго навуковага факта. Хоць навуковае адкрыццё ўплывае незалежна ад спосабу яго перадачы, сам аўтар навуковага твора не заўсёды адмаўляецца ад эмацыянальна-ацэначных адносін да выкладаемых падзей і фактаў. Імкненне да абмежаванага выкарыс- тання аўтарскага «я» - гэта не даніна этыкету, а праява адцягнена- абагульненай стылявой рысы навуковага маўлення, якая адлюстроўвае форму мыслення.

Важнейшая задача навуковага стылю маўлення - растлумачыць прычыны з'яў, паведаміць, апісаць істотныя прыметы, уласцівасці прадмета навуковага пазнання.

Названыя асаблівасці навуковага стылю знаходзяць выражэн- не ў яго моўных характарыстыках і вызначаюць сістэмнасць улас- намоўных сродкаў гэтага стылю. Навуковы стыль маўлення ўклю- чае ў сябе моўныя адзінкі трох тыпаў.

1. Лексічныя адзінкі, якія валодаюць функцыянальна-стыля- вой афарбоўкай дадзенага стылю. Гэта асаблівыя лексічныя адзінкі, сінтаксічныя канструкцыі, марфалагічныя формы.

2. Міжстылёвыя адзінкі, г.зн. стылістычна нейтральныя моўныя адзінкі, якія выкарыстоўваюцца ў роўнай ступені ва ўсіх стылях.

3. Стылістычна нейтральныя моўныя адзінкі, якія ў асноўным функцыянуюць менавіта ў дадзеным стылі.

Такім чынам, стылістычна важным становіцца колькасная пе- равага тых ці іншых адзінак у навуковым стылі. Колькасна маркіра- ванымі адзінкамі ў навуковым стылі становяцца, перш за ўсё, нека- торыя марфалагічныя формы, а таксама сінтаксічныя канструкцыі.

 




Поиск по сайту:

©2015-2020 studopedya.ru Все права принадлежат авторам размещенных материалов.