BUDOWA I FUNKCJE KORZENIA 4 страница

a b c

Ryc. 127. Naturalne rozmnażanie wegetatywne: a – młode roślinki na listku kalanchoe; b – bulwki w kątach liści żywca cebulkowego; c – bulwki w kwiatostanie rdestu żyworodnego

a b c

Ryc. 128. Rodzaje sadzonek u roślin: a – sadzonki pędowe pelargonii i difenbachii; b – sadzonki liściowe gloksynii i sępolii; c – sadzonki korzeniowe chrzanu

Rozmnażanie wegetatywne sztuczne. Część ciała rośliny, którą człowiek oddziela dla rozmnażania wegetatywnego nazywa się sadzonką. Sadzonkami pędowymi nazywają się części bezlistne pędu z pąkami. Sadzonki liściowe – to całe liście lub ich części. Sadzonki korzeniowe – to oddzielone korzenie (ryc. 128).

Sadzonki umieszczają w wodzie lub wilgotnym piasku, torfie, sztucznym włóknie lub ich mieszaninie przy optymalnych dla gatunku rośliny temperaturze i oświetleniu. W miejscu ścięcia sadzonki rozpoczyna się intensywny podział komórek, wskutek czego wytwarza się swoisty napływ kalus (ryc. 129). W nim łatwo powstają korzenie przybyszowe.

Ryc. 129. Kalus u sadzonek pędowych winorośli

U sadzonek pędowych z powstaniem korzeni rozmnażanie wegetatywne faktycznie kończy się , ponieważ powstaje roślina ze wszystkimi narządami wegetatywnymi. W kalusie sadzonki liściowej najpierw powinny powstać pąki przybyszowe, a z nich – pędy, na których powstają korzenie przybyszowe. Na sadzonkach korzeniowych powinny powstać pędy dodatkowe wraz z korzeniami przybyszowymi.

Sadzonkami pędowymi rozmnaża się większość roślin pokojowych, a także rośliny otwartej gleby (porzeczka, agrest, wierzba). Całe liści z ogonkami wykorzystują jako sadzonki u pokojowych sępolii i begonii (ryc.131). Sadzonkami korzeniowymi rozmnażają chrzan.

Przy rozmnażaniu odkładami (porzeczka, agrest, leszczyna) pędy niektórych roślin nachylają do gleby i przysypują wilgotną ziemią. Po utworzeniu korzeni przybyszowych i odrastaniu pędów odcinają ich od rośliny macierzystej. (ryc. 130).

Ważną metodą rozmnażania wegetatywnego jest szczepienie roślin, przy którym sadzonkę-zraz doprowadzają do zrośnięcia z łodygą rośliny-podkładki z własnym systemem korzeniowym. Ich przyciskają ściśle ze sobą i chronią miejsca ścięcia od przemieszczenia, wysychania i zanieczyszczenia. Wskutek czego zachodzi ich zrastanie. Istnieje wiele rodzajów szczepienia w zależności od techniki ścinania sadzonki-zrazu i podkładki i ich połączenia (ryc. 132).

W nasz czas opracowane laboratoryjne metody kultury tkanek przy pomocy, których na sztucznych sterylnych środowiskach można hodować najmniejsze pąki, otrzymywać i rozmnażać rośliny nawet z poszczególnych komórek. To współczesne metody biotechnologiczne rozmnażania wegetatywnego roślin (ryc.133). One pozwalają otrzymywać masowo materiał do wysadzania nie zawierający niebezpiecznych dla rośliny wirusów.

Ryc. 132 . Szczepienie roślin okulizowaniem (pąkiem

pachwinowym) (a) i sadzonkami pędowymi (b)

WNIOSKI

1.Rozmnażanie wegetatywne roślin dokonuje się wielokomórkowymi częściami ich ciała i jest możliwym dzięki łatwemu wytwarzaniu roślinami nowych narządów wegetatywnych.

2.Człowiek wykorzystuje rozmnażanie wegetatywne naturalne i sztuczne do prędkiego otrzymywania nowych roślin i zachowania ich właściwości odmianowych.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Rozmnażanie wegetatywne, sadzonki, odkłady, szczepienie roślin, kalus, kultura tkanek.

PYTANIA KONTROLNE

1.Co to jest rozmnażanie?

2.Co to jest rozmnażanie wegetatywne?

3.Co to takie wegetatywne rozmnażanie naturalne i sztuczne?

4.Jak zachodzi naturalne wegetatywne rozmnażanie?

5.Jak zachodzi rozmnażanie wegetatywne sztuczne?

ZADANIA

Odnajdź twierdzenia niepoprawne:

1.Rozmnażanie wegetatywne pozwala otrzymać od jednej rośliny dużą różnorodność potomstwa.

2.Sztuczne rozmnażanie wegetatywne możliwe dla roślin nierozmnażających się wegetatywnie w przyrodzie dzikiej.

3.Naturalne rozmnażanie wegetatywne pozwala roślinom wytwarzać znacznie więcej potomstwa.

4.Rozmnażanie wegetatywne może zachodzić tylko częściami pędu.

KWIAT

ü Dowiesz się o tym, co to jest kwiat, z jakich części on składa się i co spowodowało różnorodność kwiatów.

? Po co roślinie jest kwiat? Jaka budowa kwiatu? Dlaczego kwiatu płatki? Skąd zjawia się w

kwiecie pyłek? Jaki kwiat jest największym i jaki najmniejszym?

Kwiat (ryc. 134) jest przekształconym krótkopędem z ograniczonym wzrostem dostosowanym do wytwarzania komórek płciowych i dokonania procesu płciowego kończącego się powstaniem owocu z nasionami. Kwiat – to narząd rozmnażania nasiennego roślin kwiatowych. Jak i pęd wegetatywny, kwiat jest narządem złożonym. Do jego składu wchodzą różnorodne narządy – szypułka z dnem kwiatowym, okwiat, pręciki i słupek (ryc. 135).

Ryc. 134. Kwiat magnolii w przekroju podłużnym

Część osiowa kwiatu składa się z szypułki i dna kwiatowego. Szypułka – to część łodygowa kwiatu, którym on przytwierdza się do łodygi pędu. Ona może być dobrze obserwowaną, jak u jabłoni, lub bardzo krótką, prawie nie postrzegalną, jak u babki (taki kwiat nazywa się siedzącym). Szypułka rozszerza się w dno kwiatowe (osadnik), na którym są rozmieszczone liście okwiatu, pręciki i słupki.

Okwiat – to całokształt podobnych do liści narządów kwiatu tworzących jego okrycie. On może być pojedynczym (niezróżnicowanym) lub podwójny (zróżnicowany). Okwiat pojedynczy (ryc. 135, a) złożony z liści jednakowej budowy zwanych listkami okwiatu pojedynczego. Okwiat

Słupek Słupek

Pręcik Płatki Pręcik

Zawiązki nasienia Dno kwiatowe

Okwiat Działki Liście przykwiatowe

Dno kwiatowe Szypułka

a b

Ryc. 135. Schemat budowy kwiatu

podwójny (ryc. 135, b) złożony z liści dwóch rodzajów. Dolne zielone liście nazywają się działkami, one tworzą kielich. Jaskrawo zabarwione górne liście podwójnego okwiatu nazywają się płatkami, one tworzą koronę. Kwiaty bez okwiatu nazywają się nagimi (wierzba, figowiec pospolity).

Liście okwiatu pojedynczego mogą być delikatnymi i jaskrawymi – podobnymi do płatków korony, jak u tulipana lub lilii (ryc. 136, a), lub skórzastymi, błoniastymi i zielonymi – podobnymi do działek kielicha, jak u pokrzywy lub komosa (ryc. 136, b). Okwiat prosty jaskrawy nazywają korono podobnym, a niepozorny niejaskrawy – działko podobnym. Liście okwiatu mogą być wolne, lub zrośnięte między sobą (ryc. 137, b).

Okwiat pojedynczy pełni funkcję ochrony części wewnętrznych kwiatu i jednocześnie może wabić zapylaczy. W okwiacie podwójnym kielich pełni funkcje ochronną, a zapylaczy wabi korona.

Nad okwiatem do dna kwiatowego przytwierdzone pręciki – narządy kwiatu wytwarzające pyłek. Każdy pręcik składa się z dolnej części – nitki pręcikowej i rozmieszczonego na szczycie nitki pręcikowej główki pręcikowej złożonej z dwóch pylników. Przekrój poprzeczny główki pręcikowe przypomina kształtem motyla. Na nim są postrzegalne cztery woreczka pyłkowych. W woreczkach pyłkowych pylnika powstaje pyłek (ryc. 138).

a b c

Ryc. 136. Rodzaje okwiatu: a – prosty korono podobny u tulipana; b – prosty działko podobny u pokrzywy; c – podwójny u dzikiej róży

Woreczek pyłkowy

Główka pręcikowa

Nitka pręcikowa

a b

Ryc. 137. Zrastanie części okwiatu: Ryc.138. Budowa pręcika

a – liści okwiatu narcyza;

b – działek i płatków bielunia

Słupek – to część kwiatu, w której rozwijają się zalążki i która wychwytuje pyłek. On składa się z zalążni i szyjki (lub kilku szyjek) ze znamieniem na szczycie (ryc. 139). Zalążnia zawiera jeden lub kilka zalążków. Każdy z nich – to nieduże ciałko na nóżce otoczone jedną lub dwoma osłonkami z otworkiem. W zalążku rozwija się woreczek zalążkowy (ryc.140). Na znamię trafia pyłek. Kwiat może posiadać kilka prostych słupków lub słupki mogą zrastać się w jeden słupek złożony.

Gdy zalążnia rozmieszczona na dnie kwiatowym powyżej miejsca przytwierdzenia innych części kwiatu, to ją nazywają górną (tulipan, pomidory) (słupek górny). A ot zalążnia narcyza i ogórka – dolna (słupek dolny), ponieważ jej kamera rozmieszczona poniżej przytwierdzenia innych części kwiatu (ryc. 141).

U większości roślin kwiaty obupłciowe. One posiadają jednocześnie pręciki i słupki. Jednak kwiaty mogą być i jednopłciowe – żeńskie (bez pręcików, same słupki) lub męskie (bez słupków, same pręciki), jak, na przykład, u ogórka lub wierzby.

Znamię Znamie Nóżka

Szyjka

Szyjki

Woreczek zalążkowy

Zalążnia Zalążnia Osłonki

Otwór

Ryc. 139. Budowa słupka Ryc. 140. Zalążek

Zalążnia górna Zalążnia dolna

Ryc. 141. rodzaje zalążni

Kwiaty bardzo różnorodne. One różnią się ilością, rozmieszczeniem i budową swych części, wymiarami i kolorem. Najmniejsze kwiaty, wielkość, których około 1mm, ma roślina wodna rzęsa (ryc. 142). Największym w świecie kwiatem uważa się bukietnica Arnolda z lasów tropikalnych Azji. To roślina-pasożyt, jej ciało przekształciło się w nicie przerastające przez korzenie tropicznej winorośli. Tylko podczas kwitnięcia bukietnica staje widoczną – na powierzchni gleby zjawiają się olbrzymie kwiaty (ryc.143) do 1m w średnice. Lecz, możliwie, to nie jest rekordem. Kokornak wielkokwiatowy ma fajkowato wygiętą rurkę okwiatu, rozszerzającą się na końcu i pionowo rozłożoną (ryc. 144). Wymiary okwiatu u niektórych gatunków tropikalnych sięgają 30cm w średnice, długość wygiętej rurki okwiatu może sięgać powyżej 60cm.

WNIOSKI

1.Kwiat – to krótkopęd roślin kwiatowych z ograniczonym wzrostem, który jest narządem rozmnażania nasiennego.

2.Część osiowa kwiatu złożona z szypułki i dna kwiatowego, na którym osadzone liści podobne narządy kwiatu.

Ryc. 142. Roślina rzęsy Ryc. 143. Kwiat bukietnicy Ryc. 144.

z kwiatem Arnolda Kwiat kokornaka

wielkokwiatowego

3.Okrywa kwiatowa (okwiat) pojedyncza lub podwójna chroni pręciki i słupki i zapewnia pełnienie nimi ich podstawowych funkcji.

4.Pręciki kwiatu wytwarzają ziarenka pyłku, a słupki tworzę zalążki.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Kwiat, szypułka, dno kwiatowe, okwiat, kielich, korona, pręcik, słupek.

PYTANIA KONTROLNE

1.Z czego złożona część osiowa kwiatu?

2.Co to jest okwiat? Jaki jego skład i funkcje?

3.Jak jest zbudowany pręcik? Co w nim powstaje?

4.Co to jest słupek? Jaka jego budowa? Co powstaje w środku słupka?

ZADANIA

Wypełnij tablicę w zeszycie.

Dokonaj analizy tablicy i podaj odpowiedzi na pytania.

1.Jaka część kwiatu wyznacza jego położenie w przestrzeni? Jak myślisz, co może wyznaczać położenie w przestrzeni kwiatów siedzących?

2.Na czym polega różnica u funkcjach liści okwiatu pojedynczego i działek kielicha; liści okwiatu pojedynczego i płatków korony?

3.Na czym polega różnica u funkcjach pręcików i słupków?

DLA DOCIEKLIWYCH

Budowę kwiatu można zapisać krótkim wzorem. Wzór kwiatu przedstawia budowę kwiatu za pomocą umownych liter, liczb i znaków.

P – okwiat pojedynczy (niezróżnicowany); K – kielich; C – korona; A – pręcikowie; G – słupkowie.

Ilość listków okwiatu, działek kielicha, płatków korony zapisują cyframi po prawej stronie odpowiedniej litery. Kiedy liczba ich duża i niewyznaczona, to wykorzystuje się znak nieskończoności – „∞”. Gdy części kwiatu rozmieszczone okółkami, to zaznacza się ich liczba w

Diagramy kwiatowe Umowne oznaczenia

Łodyga pędu, na którym rozwija się kwiat

Okrywający liść kwiatu

Liść okwiatu pojedynczego

Działka kielicha

Płatek korony

Pręciki Słupki

Ryc. 145. Diagramy kwiatowe i umowne oznaczenia

każdym okółku wykorzystując znak „+”. Części zrośnięte zaznaczają się nawiasami „()”, a położenie zalążni (słupka) zaznacza się kreską – „-„ pod liczbą słupków (słupek górny) lub nad nią (słupek dolny).

Budowę kwiatu także można podać w postaci diagramu (narysu) – swoisty plan budowy kwiatu, na którym jego części podane umownymi oznaczeniami (ryc. 145).

Na rycynie 136, a podany kwiat tulipana. Jemu odpowiada diagram na rycynie 145, a. Wzór kwiatu tulipana może być zapisany tak: P₃₊₃A₃₊₃G₍₃₎. Wzór kwiatu dzikiej róży (ryc. 145, b) taki: K₅C₅A_∞G_∞. W literaturze naukowej części kwiatu we wzorach zaznaczają literami łacińskimi, a przed wzorami szczególnymi oznaczeniami wskazują różnorodne ogólne cechy kwiatów.

§ 33. ZAPYLENIE I ZAPŁODNIENIE U ROŚLIN KWIATOWYCH

ü Dowiesz się o znaczeniu biologicznym zapylenia i osobliwościach zapłodnienia uprzedzających rozwój nasienia u roślin kwiatowych.

? Jak powstaje roślina? Jakie rośliny dostosowały się do zapylania owadami? Czy pomagają

pszczoły roślinie? Dlaczego kwiaty posiadają aromat? Czym jest pyłek?

Zapylenie. U roślin kwiatowych zapylenie i zapłodnienie zachodzi w kwiecie. Zapylenie – to przeniesienie ziaren pyłku z pręcika na znamię słupka. Rozróżnia się dwa rodzaje zapylenia: samozapylenie i zapylenie krzyżowe. U roślin samopylnych (groch, pszenica) na słupek dostaje

Samozapylanie Zapylanie krzyżowe a b c

Ryc. 146. Rodzaje zapylania Ryc. 147. Jednopienne i dwupienne rośliny:

roślina ogórka z kwiatami męskimi i żeńskimi (a)

dwie rośliny konopi z męskimi (b) i żeńskimi (c)

kwiatami

się pyłek z tego samego kwiatu, a u krzyżowych – z innego (ryc.146). Samozapylanie może zachodzić, na przykład, w pąku nierozkrytym (jak u fiołka). Przykładem przystosowania do zapylania krzyżowego jest powstanie kwiatów jednopłciowych. Jeżeli na jednej roślinie są kwiaty żeńskie i męskie, to taką roślinę nazywają jednopienną (ogórek, leszczyna) (ryc. 147, a), a gdy kwiaty żeńskie i męskie powstają na różnych roślinach, to roślina nazywa się dwupienną (pokrzywa, wierzba, konopie) (ryc. 147, b, c).

Sposoby zapylaniasąróżnorodne. U roślin wiatropylnych (leszczyna – ryc. 148, a) kwiaty z reguły drobne, nagie i niepozorne, bez zapachu, posiadają dużo lekkiego suchego pyłku i pierzaste znamiona słupka. Kwiaty zapylają także i zwierzęta (najczęściej owady), które z reguły zwiedzają kwiaty dla odżywiania pyłkiem lub podobnym do cukru nektarem. Wabi zapylaczy jaskrawy kolor kwiatu i zapach zależący od upodobań zwierząt- zapylaczy: cienki aromat miodu, na przykład, wabi motyle i pszczół, a zapach zepsutego mięsa – much. Pyłek owadopylnych roślin – lepki.

Budowa kwiatów owadopylnych zapewnia niezawodne przeniesienie pyłku na znamię słupka i ochronę nektaru od użytkowników, które nie mogą zapylić kwiatu. Tak białe wonne kwiaty tytonia posiadające korony wydłużone w cienkie długie rureczki, są zapylane motylami

a b c

Ryc. 148. Rośliny z różnymi sposobami zapylania: a – wiatropylna leszczyna; b – owadopylny (motyle nocne) tytoń; c – owadopylna (pszczoły) – szałwia

nocnymi z długimi trąbkami ssącymi (ryc. 148, b). Pszczoły i trzmiele zapylają kwiaty z koronami w postaci krótkich i szerokich rureczek (ryc.148,c). Szeroko otwarte kwiaty dzikiej róży często są zapylane chrząszczami. Dlatego u nich dużo pręcików, a delikatne słupki schowane w kubkowatym dnu kwiatowym. Kwiaty mogą zapylać nie tylko owada, lecz i inne zwierzęta. W lasach tropikalnych zapylaczami kwiatów często bywają ptaki kolibry (ryc. 149) i nietoperzy (ryc. 150).

Pyłekskłada się z drobnych ziaren pyłku. Z zewnątrz są one okryte twardą chropowatą błoną z różnorodnymi zadziorkami, co jednocześnie chroni zawartość ziarenka pyłku i pomaga jemu przytwierdzić się na znamieniu słupka (ryc. 151). Po dostaniu się na znamię ziarenko pyłku kiełkuje wytwarzając łagiewkę pyłkową (ryc.152) z dwoma plemnikami – nieruchomymi męskimi komórkami płciowymi. W procesie wzrostu łagiewki pyłkowej zachodzi transportowanie plemników do woreczka zalążkowego.

Ryc. 149. Kolibry odżywiają się nektarem ketmii

Ryc. 150. Nietoperz zapyla kwiat karnegii olbrzymiej

Ryc. 151. Ziarenka pyłku roślin kwiatowych

Ziarenko pyłku

Znamię Plemniki

Szyjka Zlewanie się plemnika

Zalążnia Łagiewka pyłkowa z jądrem wtórnym

Wtórne jądro woreczka zalążkowego

Woreczek zalążkowy

Zalążek Zlewanie się plemnika

Komórka jajowa z komórką jajową

Ryc. 152. Wzrost łagiewki pyłkowej i zapłodnienie podwójne

Woreczek zalążkowyzalążka jest miejscem powstania żeńskiej komórki płciowej – komórki jajowej. U większości roślin kwiatowych on jest złożony z siedmiu komórek – wielkiej komórki centralnej (jądro wtórne) i sześciu mniejszych za wymiarami jedna, z których, jest komórką jajową. Kiedy łagiewka pyłkowa wrasta w zalążek i dorasta do woreczka zalążkowego, jaj szczyt rozpuszcza się i męskie komórki płciowe – plemniki wychodzą z niej około komórki jajowej.

Zapłodnienie. Po uwolnieniu dwóch plemników z łagiewki pyłkowej zaczyna się właściwy tylko dla roślin kwiatowych proces podwójnego zapłodnienia, odkryty w 1898 roku S. Nawaszynym – profesorem Kijowskiego uniwersytetu Świętego Wołodymyra (nazwa współczesna – Kijowski ludowy uniwersytet imienia Tarasa Szewczenki). Jeden z plemników zlewa się z komórką jajową. Wskutek zapłodnienia komórki jajowej powstaje zygota, która daje początek zarodku nowej rośliny. Drugi plemnik zlewa się z jądrem wtórnym woreczka zalążkowego. Zapłodnione jądro wtórne dzieli się i wytwarza bielmo – tkankę magazynującą substancję odżywcze. W skutek czego z woreczka zalążkowego powstaje nasienie.

WNIOSKI

1.Budowa kwiatu wyznacza właściwy dla każdej rośliny rodzaj i sposób zapylenia.

2.Podstawowa funkcja ziarenka pyłku roślin kwiatowych – powstanie nieruchomych męskich komórek płciowych – plemników.

3.Znaczenie biologiczne zapylania i powstania łagiewki pyłkowej u roślin kwiatowych polega na transporcie plemników w zalążek do woreczka zalążkowego.

4.Podstawowa funkcja woreczka zalążkowego – powstanie żeńskich komórek płciowych – komórek jajowych.

5.Znaczenie biologiczne zapylania podwójnego polega na jednoczesnym powstaniu zarodka nowej rośliny kwiatowej i tkanki zapasowej, którą ten zarodek odżywia się – bielma.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Zapylenie, rośliny jednopienne, rośliny dwupienne, łagiewka pyłkowa, zapłodnienie podwójne, bielmo.

PYTANIA KONTROLNE

1.Co to takie zapylenie?

2.Jakie znasz rodzaje i sposoby zapylania?

3.Jakie podstawowe funkcje ziarenka pyłkowego i łagiewki pyłkowej u roślin kwiatowych?

4.Jaka podstawowa funkcja woreczka zalążkowego?

5.Dlaczego zapłodnienie roślin kwiatowych nazywa się podwójnym?

ZADANIA

1.Wypełnij w zeszycie podaną tablicę.

2. Pomyśl, czy sposób zapylania roślin kwiatowych wpływa na budowę ziarenka pyłku lub plemnika?

DLA DOCIEKLIWYCH

Od dawna tkanki nasienia stworzone do magazynowania zapasów substancji odżywczych były nazywane bielmem. Bielmo, które powstaje w woreczku zalążkowym do zapłodnienia nazywa się obielmem. Ono jest u roślin tworzących nasiona, lecz nie posiadających kwiatów (na przykład, sosna, świerk). Jednak u roślin kwiatowych bielmo powstaje tylko po zapłodnieniu komórki jajowej – wskutek zapłodnienia jądra wtórnego woreczka zalążkowego. Powstanie bielma pozwala zapobiec nadmiernej utraty substancji odżywczych w wypadku, gdy nie zachodzi zapłodnienie komórki jajowej.

Поиск по сайту: